คำนำเมื่อพิมพ์ครั้งแรก
[พ.ศ.๒๕๐๒]

พระพุทธศาสนาทั้งแท่ง มียอดสุด คือ อริยสัจ ๔. หลักธรรมทุก ๆ อย่าง สงเคราะห์รวมลงได้ ในอริยสัจ ๔. ข้อปฏิบัติทุก ๆ ข้อ ก็มีเพื่อรู้ อริยสัจ ด้วยปัญญา. ครั้นรู้ อริยสัจ ด้วยปัญญาถึงที่สุดแล้ว หลุดพ้นจากอาสวะกิเลส เป็นผู้ที่ทำที่สุดแห่งความทุกข์ให้ปรากฏได้ และพ้นทุกข์อย่างเด็ดขาด ไม่กลับเป็นทุกข์อีกต่อไป เพราะจิตหลุดพ้นจากสิ่งที่เคยยึดถือ.

ผู้ที่รู้อริยสัจได้ โดยตนเอง อย่างแตกฉาน และสอนผู้อื่นให้รู้ตามได้ด้วย เรียกว่าพระสัมมา สัมพุทธเจ้า. ผู้ที่รู้เอง แตกฉานเฉพาะเท่าที่ทำตัวเองให้หลุดพ้นได้ แต่สอนผู้อื่นให้รู้ตามไม่ได้เพราะ ไม่สามารถในการทรมานผู้ฟัง เรียกว่า พระปัจเจกพุทธเจ้า.

ผู้ที่ได้ฟังจากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแล้วรู้ตามได้ เรียกว่า พระอนุพุทธเจ้า หรือ พระอริยสาวก. ทั้ง ๓ จำพวกนี้ก็ล้วนแต่ เพราะรู้ อริยสัจ ๔ด้วยปัญญา. อริยสัจ ๔ จึงคือ ยอดธรรม. การรู้ อริยสัจ ก็คือ ยอดแห่งพรหมจรรย์. และการประพฤติเพื่อให้รู้อริยสัจ ๔ ด้วยปัญญา ก็คือ ยอดแห่งการประพฤติทั้งหลาย.ในโลกนี้ หรือในโลกไหน ๆ กี่พันโลกก็ตาม ไม่มีอะไรดีไปกว่า “ความพ้นทุกข์.” ความพ้นทุกข์มีได้ เพราะรู้ อริยสัจทั้ง ๔ อย่างสมบูรณ์ คือ รู้จักทุกข์ เหตุให้เกิดทุกข์ ความดับไม่เหลือของทุกข์ และทางดำเนินให้ถึงความดับไม่เหลือของทุกข์ นั่นเอง.

อริยสัจทั้ง ๔ อย่างนี้ จึงเป็นความรู้ที่ควรศึกษาสำหรับการมีชีวิตอยู่ ยิ่งกว่าความรู้อื่น ๆ ซึ่งเป็นเพียงการหลอกล่อให้ชีวิตเพลินไปวันหนึ่ง ๆหาได้สำรอกทุกข์ พร้อมทั้งรากเชื้อของมันออกจากดวงจิตของมนุษย์ได้ไม่.เจ้าหน้าที่กองตำราของคณะธรรมทาน ได้พยายามค้นเรื่องอริยสัจมาเป็นเวลานาน ด้วยความลำบากอย่างยิ่ง ในการค้นและการนำมาจัดเข้าลำดับให้ถูกต้อง ปะติดปะต่อกันจนตลอดเรื่องเป็นเรื่อง อริยสัจจากพระโอษฐ์ ฉบับที่สมบูรณ์.

คณะธรรมทาน ได้เริ่มพิมพ์หนังสือเรื่องนี้ ตั้งแต่ต้นพ.ศ.๒๕๐๐
จัดเย็บเล่มภาค ๑-๒ ไว้ตอนหนึ่งแล้ว. มาบัดนี้ภาค ๓ - นิโรธอริยสัจ
เสร็จลง จึงได้จัดเย็บเล่มไว้อีกตอนหนึ่ง. ส่วนภาค ๔ - มรรคอริยสัจ
และ ภาคสรุปท้าย จะได้จัดพิมพ์ต่อไป.

ธรรมโฆษณ์
โดย  ท่านพุทธทาส ภิกขุ
สวนโมกขพลาราม ไชยา สุราษฎร์ธานี

.............................................................................................................................................................


คำอนุโมทนา

ขออนุโมทนา ในกุศลเจตนาครั้งนี้ เป็นอย่างยิ่ง ที่จะได้สร้างเหตุปัจจัยอันเป็นไปเพื่อความเจริญ และความมีอายุยืนยาวแห่งพุทธวจน ด้วยการสืบสายถ่ายทอดคำสอนที่ออกจากพระโอษฐ์ของพระองค์เอง ในส่วน อริยสัจสี่ อันเป็นชั้นโลกุตตระ สู่เทคโนโลยีอนาคฅ สมดังพุทธประสงค์ ที่ต้องการให้มีผู้นำคำสอนของพระองค์ไปศึกษาประพฤติปฏิบัติ เพ่งพิสูจน์ ข้ออรรถข้อธรรม

เพื่อให้เห็นแจ้งเป็นปัจจัตตัง และขยันในการถ่ายทอด บอกสอนกันรุ่นต่อรุ่น สืบ ๆ กันไปด้วยเหตุปัจจัย ที่คณะศิษย์งานธรรมทุก ๆ ท่านได้มุ่งมั่น ร่วมแรงร่วมใจตรวจแก้ ปรับปรุง ต่อยอดผลงานอันเป็นนอมตะงานธรรมการแปลพระไตรปิฎกจากพระบาลีเดิมโดยตรง เฉพาะในส่วนพุทธวจนที่ไม่ ปะปนความเห็นผู้ใด ซึ่งได้มาด้วยประสบการณ์จากการประพฤติปฏิบัติตามธรรมวินัยอย่างถูกต้อง ด้วยความมานะบากบั่นที่ต่อเนื่องยาวนาน และ การศึกษาค้นคว้าอย่างละเอียดลออ ของท่านพุทธทาส ประกอบกับคณะสหายธรรมของท่านนั้น

จึงขอให้คณะศิษย์ และผู้สนับสนุนทุนทรัพย์ อีกทั้ง ผู้ได้ศึกษาทุกท่าน ได้ดวงตาเห็นธรรม สำเร็จยังพระนิพพาน สมดังความปรารถนา ตามกำลังและเหตุปัจจัยที่ได้สร้างมาอย่างดีแล้ว ด้วยเทอญ.

พระคึกฤทธิ์ โสตฺถิผโล
มิถุนายน ๒๕๕๓
หนังสือ พุทธวจน ๒

.............................................................................................................................................................


อริยสัจจากพระโอษฐ์ (ภาคปลาย)

จัดทำขึ้นเพื่อเป็นการสร้างเหตุให้พระสัทธรรมตั้งมั่นด้วยวิธีและรูปแบบที่ตรงตามพุทธประสงค์ ตรงตามพุทธบัญญัตินั่นคือ การที่ชาวพุทธทุกๆภาคส่วน ทั้งภิกษุสงฆ์ และฆราวาสพากันสนใจ ศึกษาเล่าเรียน เฉพาะในสิ่งที่เป็นพุทธวจน เป็นพุทธภาษิต เป็นการกลับไปใช้มาตรฐานหลักเดียวอันเดิม ที่ใช้กันในครั้งพุทธกาลเพื่อรักษาความถูกต้องในหลักธรรมวินัย ที่ประกาศโดยพระพุทธเจ้าถือเป็นการอัญเชิญพระพุทธเจ้า ผู้อรหันตสัมมาสัมพุทธะกลับมาสู่จิตใจของชาวพุทธอีกครั้งหนึ่งเพื่อเป็นพุทธบูชา และเพื่อประโยชน์สุขแก่มนุษย์ และเทวดาทั้งหลายสืบไป

868
ปรารภสติปัฏฐานแล้ว มรรคก็เป็นอันปรารภด้วย

ภิกษุ ท. ! สติปัฏฐาน ๔ อย่าง อันบุคคลใดใครก็ตาม ปรารภผิดแล้ว อริยอัฏฐังคิกมรรค อันเป็นทาง ให้ถึงความสิ้นทุกข์โดยชอบของบุคคลเหล่านั้น ก็เป็นอันปรารภถูกต้องแล้วด้วย.

ภิกษุ ท. ! สติปัฏฐาน ๔ อย่าง อันบุคคลใดใครก็ตาม ปรารภถูกต้องแล้ว อริยอัฏฐัง คิกมรรคอันเป็นทางให้ถึงความสิ้นทุกข์โดยชอบ ของบุคคลเหล่านั้น ก็เป็นอันปรารภ ถูกต้องแล้วด้วย.

สติปัฏฐาน ๔ อย่าง อย่างไรเล่า? ภิกษุ ท. ! ภิกษุในกรณี นี้ย่อมเป็นผู้มีปกติ ตามเห็นกายในกาย อยู่เป็นประจำ.... มีปกติ ตามเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายอยู่เป็นประจำ.... มีปกติ ตามเห็นจิต ในจิต อยู่เป็นประจำ.... มีปกติ ตามเห็นธรรมในธรรม ทั้งหลายอยู่เป็นประจำ มีความเพียรเผากิเลส มีสัมปชัญญะมีสติ นำออกเสียได้ซึ่งอภิชฌาและโทมนัสในโลก.

ภิกษุ ท. ! สติปัฏฐาน ๔ อย่าง เหล่านี้ อันบุคคลใดใครก็ตามปรารภผิดแล้ว อริยอัฏฐังคิกมรรค อันเป็นทางให้ถึงความสิ้นทุกข์โดยชอบของบุคคลเหล่านั้น ก็เป็นอันปรารภผิดแล้วด้วย.

ภิกษุ ท. ! สติปัฏฐาน ๔อย่างเหล่านี้ อันบุคคลใดใครก็ตามปรารภถูกต้องแล้ว อริยอัฏฐังคิกมรรค อันเป็นทางให้ถึงความสิ้นทุกข์โดยชอบของบุคคลเหล่านั้น ก็เป็นอัน ปรารภถูกต้องแล้วด้วย.


นิทเทศ๑๓
ว่าด้วยข้อความนำเรื่องมรรค
จบ

878
ข. หมวดเนื่องด้วยอาหารสี่

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

“มีอยู่ ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่ง อาหารซึ่งเป็นแดนเกิดแห่งอาหาร ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอาหาร ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอาหาร.ท่านผู้มี อายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิ ของเขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุ ท. !
อาหาร เป็นอย่างไรเล่า?
เหตุเป็นแดนเกิดแห่งอาหาร เป็นอย่างไรเล่า?
ความดับไม่เหลือแห่งอาหาร เป็นอย่างไรเล่า?
ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งอาหาร เป็นอย่างไรเล่า?

ท่านผู้มีอายุ ท. ! อาหาร ๔ อย่าง เหล่านี้ ย่อมเป็นไปเพื่อความ ดำรงอยู่ของภูตสัตว์ทั้งหลาย หรือว่า เพื่ออนุเคราะห์แก่สัมภเวสีทั้งหลาย.
อาหารสี่อย่าง อย่างไรเล่า? สี่อย่าง คือ
กพฬีการาหาร ที่หยาบบ้าง ละเอียดบ้าง (เป็นที่หนึ่ง).
ผัสสาหาร เป็นที่สอง
มโนสัญเจตนาหาร เป็นที่สาม
วิญญาณาหาร เป็นที่สี่.

ความก่อขึ้นพร้อมแห่งอาหาร ย่อมมีเพราะความก่อขึ้นพร้อมแห่ง ตัณหา. ความดับไม่เหลือแห่งอาหาร ย่อมมีเพราะความดับไม่เหลือแห่ง ตัณหา.

มรรคอันประกอบด้วยองค์แปด อันประเสริฐนี้นั่นเอง เป็น ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งอาหาร ได้แก่สิ่งเหล่านี้คือ ความเห็นชอบ ความดำริชอบ การพูดจาชอบ การทำการงานชอบ การเลี้ยงชีวิตชอบ ความพากเพียรชอบ ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ”. ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งอาหาร อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอาหารอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงความดับ ไม่เหลือแห่งอาหาร อย่างนี้.

อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ถอนอนุสัยแห่งทิฏฐิและมานะว่าเรามีเราเป็นได้โดย ประการทั้งปวง ละอวิชชาแล้ว ทำวิชชาให้เกิดขึ้น เธอกระทำที่สุดแห่งทุกข์ได้ ในทิฏฐธรรมนี้ นั่นเทียว.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้เพียงเท่านี้แล อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.”


880
ค. หมวดเนื่องด้วยอริยสัจสี่

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”“มีอยู่

ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งทุกข์ ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งทุกข์ ซึ่งความ ดับ ไม่เหลือแห่งทุกข์ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งทุกข์.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้”.

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! ทุกข์ เป็นอย่างไรเล่า? แม้ความเกิด ก็เป็นทุกข์. แม้ความแก่ ก็เป็นทุกข์. แม้ความตาย ก็เป็นทุกข์ แม้ความโศกความร่ำไรรำพัน ความทุกข์กาย ความทุกข์ใจ ความคับแค้นใจ ก็เป็นทุกข์ การประสบกับสิ่งไม่เป็นที่รักที่พอใจ ก็เป็นทุกข์ ความพลัดพรากจากสิ่งเป็นที่รักที่พอใจ ก็เป็นทุกข์ ปรารถนาสิ่งใดไม่ได้สิ่งนั้น ก็เป็นทุกข์ กล่าวโดยย่ออุปาทานขันธ์ทั้งห้า เป็นทุกข์. ท่านผู้มีอายุ ท. ! นี้เรียกว่า ทุกข์”.

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! เหตุเป็นแดนเกิดแห่งทุกข์ เป็นอย่างไรเล่า? ตัณหานี้ใด อันเป็นเครื่องทำให้ มีภพใหม่ อันประกอบอยู่ด้วยความกำหนัดด้วยอำนาจความเพลิน เป็นเครื่องทำให้เพลินอย่างยิ่ง ในอารมณ์นั้นๆ ได้แก่กามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา. ท่านผู้มีอายุ ท. ! นี้เรียกว่า เหตุเป็นแดน เกิดแห่งทุกข์”.

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! ความดับไม่เหลือแห่งทุกข์ เป็นอย่างไรเล่า?ความจางคลายดับไม่เหลือแห่ง ตัณหานี้นั่นเอง เป็นความสละทิ้ง เป็นความสลัดคืน เป็นความปล่อย เป็นความทำไม่ให้มีที่อาศัย ซึ่งตัณหานั้น อันใด; ท่านผู้มีอายุ ท. ! อันนี้ เรียกว่า ความดับไม่เหลือแห่งทุกข์”.

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งทุกข์เป็นอย่างไรเล่า? มรรคอันประกอบด้วยองค์แปด อันประเสิรฐ นี้นั่นเองได้แก่ ความเห็นชอบ ความดำริชอบ การพูดจาชอบ การทำการงานชอบ การเลี้ยงชีวิตชอบ ความพากเพียรชอบ ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ ท่านผู้มีอายุ ท. ! นี้เรียกว่า ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งทุกข์”.

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งทุกข์ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งทุกข์ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งทุกข์อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งทุกข์ อย่างนี้. อริย-สาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ถอนอนุสัยแห่งทิฏฐิ และ มานะ ว่าเรามีเราเป็น ได้โดยประการทั้งปวง ละอวิชชาแล้ว ทำวิชชาให้เกิดขึ้น เธอกระทำที่สุดแห่งทุกข์ได้ ในทิฏฐธรรมนี้ นั่นเทียว.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้เพียงเท่านี้แล อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็ นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของ เขาดำเนินไปตรงเขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.”


882
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรมตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
ง. ๑ เกี่ยวกับชรามรณะ

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

“มีอยู่ ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งชรามรณะ ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งชรามรณะ ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชรามรณะซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งชรามรณะ.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ชรามรณะ เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งชรามรณะ เป็นอย่างไรเล่า? ความดับไม่เหลือแห่งชรามรณะ เป็นอย่างไรเล่า? ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งชรามรณะ เป็นอย่างไรเล่า?

(ต่อไปนี้เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับชรามรณะ โดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือ ปฏิจจ.โอ. ที่หน้า ๕๓๓ ตั้งแต่คำว่า ความแก่ ความคร่ำคร่า ความมีฟันหลุด......ถึงคำว่า.... ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งชรามรณะ อย่าง นี้รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่ง ชรามรณะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชรามรณะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความ ดับไม่เหลือแห่งชรามรณะอย่างนี้. อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย.......

(ข้อความต่อไปนี้เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งคำว่า)..... ไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้”.


883
ง. ๒ เกี่ยวกับชาติ

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีหรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็น ผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนิน ไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

“มีอยู่ ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งชาติ ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งชาติ ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชาติ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชาติ.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ  ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุ ท. !ชาติเป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งชาติ เป็นอย่างไรเล่า? ความดับไม่เหลือ แห่งชาติ เป็นอย่างไรเล่า?” ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งชาติเป็นอย่างไรเล่า?

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับชาติ โดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือปฏิจจ. โอ. ที่หน้า ๕๓๓ ตั้งแต่คำว่า การเกิด การกำเนิด การก้าวลง. ถึงคำว่า . ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งชาติ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งชาติ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชาติอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่ง ชาติ อย่างนี้. อริยสาวกนั้นละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ..

(ข้อความต่อไปนี้ เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า).... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.”


884
ง. ๓ เกี่ยวกับภพ

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

“มีอยู่ ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งภพ ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งภพ ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งภพ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งภพ.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวก นั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.  

ท่านผู้มีอายุ ท. !ภพ เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งภพ เป็นอย่างไรเล่า? ความดับไม่เหลือ แห่งภพ เป็นอย่างไรเล่า? ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งภพ เป็นอย่างไรเล่า?”

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับภพ โดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดู ได้จากหนังสือ ปฏิจจ.โอ. ที่หน้า ๕๓๓ – ๕๓๔ ตั้งแต่คำว่า ภพทั้งหลาย ๓ อย่างเหล่านี้คือ กามภพ รูปภพ อรูปภพ ....ถึงคำว่า.... ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).


“ท่านผู้มีอายุ ท. ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งภพ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งภพ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งภพอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งภพ อย่างนี้. อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ….

(ข้อความต่อไปนี้ เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก.จนกระทั่งถึงคำว่า ).... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.”


885
ง. ๔ เกี่ยวกับอุปาทาน

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

“มีอยู่  ท่านผู้มีอายุ ท .! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งอุปาทานซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งอุปาทาน ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอุปาทาน ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอุปาทาน.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขาดำเนิน ไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! อุปาทาน เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งอุปาทาน เป็นอย่างไรเล่า? ความดับไม่เหลือแห่งอุปาทาน เป็นอย่างไรเล่า? ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งอุปาทาน เป็นอย่างไรเล่า?”

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับอุปาทาน โดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือ ปฏิจจ. โอ. ที่หน้า ๕๓๔ ตั้งแต่คำว่าอุปาทานทั้งหลาย ๔ อย่างเหล่านี้คือ ....ถึงคำว่า..... ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ ).

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งอุปาทาน อย่างนี้รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งอุปาทาน อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอุปาทาน อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับ ไม่เหลือแห่งอุปาทานอย่างนี้. อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย .....
(ข้อความต่อไปนี้ หมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า) ....ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.”


886
ง. ๕ เกี่ยวกับตัณหา

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

“มีอยู่ ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่ง ตัณหาซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่ง ตัณหา ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งตัณหา ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งตัณหา.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุท. ! ตัณหา เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งตัณหา เป็นอย่างไรเล่า? ความดับ ไม่เหลือแห่งตัณหา เป็นอย่างไรเล่า? ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งตัณหาเป็นอย่างไรเล่า?”

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับตัณหาโดยนัยแห่งอริยสัจสี่พึงดูได้จากหนังสือ ปฏิจจ. โอ. ที่หน้า ๕๓๔ ตั้งแต่คำว่า หมู่แห่งตัณหาทั้งหลาย ๖ หมู่เหล่านี้คือ .. ถึงคำว่า .. ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งตัณหา อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งตัณหา อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งตัณหา อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติ ให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งตันหา อย่างนี้. อริยสาวกนั้นละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ....

(ข้อความต่อไปนี้ เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า ).... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.”


887
ง. ๖ เกี่ยวกับเวทนา

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้.?”

“มีอยู่  ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งเวทนาซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่ง เวทนา ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งเวทนา ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งเวทนา

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! เวทนา เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งเวทนา เป็นอย่างไรเล่า? ความดับ ไม่เหลือแห่งเวทนาเป็นอย่างไรเล่า? ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งเวทนาเป็นอย่างไรเล่า?”

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับเวทนา โดยนัยแห่งอริยสัจสี่พึงดูได้จากหนังสือ ปฏิจจ. โอ. ที่หน้า ๕๓๕ ตั้งแต่คำว่า หมู่แห่งเวทนาทั้งหลาย ๖ หมู่เหล่านี้คือ .... ถึงคำว่า .... ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).

888
ง. ๗ เกี่ยวกับผัสสะ

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรงเขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

“มีอยู่ ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งผัสสะ ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่ง ผัสสะ ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งผัสสะ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งผัสสะ.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุท. ! ผัสสะ เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งผัสสะ เป็นอย่างไรเล่า? ความดับ ไม่เหลือแห่งผัสสะ เป็นอย่างไรเล่า? ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่ง ผัสสะเป็นอย่างไรเล่า?”

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับผัสสะ โดยนัยแห่งอริยสัจสี่พึงดูได้จากหนังสือ ปฏิจจ. โอ. ที่หน้า ๕๓๕ ตั้งแต่คำว่า หมู่แห่งผัสสะทั้งหลาย ๖ หมู่เหล่านี้คือ .... ถึงคำว่า .... ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งผัสสะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งผัสสะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งผัสสะอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติ ให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งผัสสะ อย่างนี้. อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ....

(ข้อความต่อไปนี้ เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า ).... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.”


889
ง. ๘ เกี่ยวกับ สฬายตนะ

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

“มีอยู่ ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งสฬายตนะ ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งสฬายตนะ ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! สฬายตนะ เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งสฬายตนะ เป็นอย่างไรเล่า? ความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ เป็นอย่างไรเล่า? ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ เป็นอย่างไรเล่า ?”

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับสฬายตนะ โดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือ ปฏิจจ. โอ. ที่หน้า ๕๓๕ ตั้งแต่คำว่าหมู่แห่งสฬายตนะ ทั้งหลาย ๖ หมู่เหล่านี้คือ .... ถึงคำว่า .... ความระลึก ชอบความตั้งใจมั่นชอบ).

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งสฬายตนะ อย่างนี้รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่ง สฬายตนะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติ ให้ถึงซึ่งความ ดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ อย่างนี้. อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย .....

(ข้อความต่อไปนี้เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า).... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.”


890
ง. ๙ เกี่ยวกับนามรูป

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

“มีอยู่ ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งนามรูปซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งนามรูป ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งนามรูป ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งนามรูป.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! นามรูป เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งนามรูป เป็นอย่างไรเล่า? ความดับ ไม่เหลือแห่งนามรูป เป็นอย่างไรเล่า? ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งนามรูปเป็นอย่างไรเล่า?”

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับนามรูปโดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือ ปฏิจจ. โอ. ที่หน้า ๕๓๖ ตั้งแต่คำว่า เวทนา สัญญาเจตนา ผัสสะ .... ถึงคำว่า .... ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งนามรูป อย่างนี้รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งนามรูป อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งนามรูป อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติ ให้ถึงซึ่งความดับไม่ เหลือแห่งนามรูป อย่างนี้.อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ....

( ข้อความต่อไปนี้ เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า ).... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.”


891
ง. ๑๐ เกี่ยวกับวิญญาณ

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

“มีอยู่ ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งวิญญาณซึ่งเหตุเป็นแดน เกิดแห่งวิญญาณ ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งวิญญาณ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งวิญญาณ.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรงเขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! วิญญาณ เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งวิญญาณเป็นอย่างไรเล่า? ความดับไม่เหลือแห่งวิญญาณ เป็นอย่างไรเล่า? ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งวิญญาณ เป็นอย่างไรเล่า?”

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับวิญญาณโดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือ ปฏิจจ. โอ. ที่หน้า ๕๓๖ ตั้งแต่คำว่า หมู่แห่งวิญญาณทั้งหลาย ๖ หมู่เหล่านี้คือ .... ถึงคำว่า.... ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่ง วิญญาณอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่ง วิญญาณ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งวิญญาณ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติ ให้ถึงซึ่งความ ดับไม่เหลือแห่งวิญญาณ อย่างนี้. อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ....

(ข้อความต่อไปนี้ เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า).... ไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้.”


892
ง. ๑๑ เกี่ยวกับสังขาร

“ท่านผู้มีอายุท.! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรงเขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้.?”

“มีอยู่ ท่านผู้มีอายุ ท.! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งสังขาร ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่ง สังขาร ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งสังขาร ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งสังขาร.

ท่านผู้มีอายุ ท.! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุ ท.! สังขาร เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งสังขาร เป็นอย่างไรเล่า? ความดับ ไม่เหลือแห่งสังขาร เป็นอย่างไรเล่า? ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งสังขารเป็นอย่างไรเล่า?

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับสังขารโดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือ ปฏิจจ. โอ. ที่หน้า ๕๓๗ ตั้งแต่คำว่า สังขารทั้งหลาย ๓ หมู่เหล่านี้คือ .... ถึงคำว่า .... ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).

“ท่านผู้มีอายุ ท.! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งสังขารอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งสังขาร อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งสังขารอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติ ให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่ง สังขารอย่างนี้. อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ....

(ข้อความต่อไปนี้ เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า ).... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.”


893
ง. ๑๒ เกี่ยวกับ อวิชชา

“ท่านผู้มีอายุท.! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

“มีอยู่ ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งอวิชชาอริยสาวกมารู้ชัด อวิชชา ซึ่งเหตุเป็ นแดนเกิดแห่งอวิชชา ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอวิชชา ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอวิชชา.

ท่านผู้มีอายุ ท. !ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! อวิชชา เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งอวิชชา เป็นอย่างไรเล่า? ความดับไม่เหลือแห่งอวิชชา เป็นอย่างไรเล่า?ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งอวิชชา เป็นอย่างไรเล่า ?”

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! อวิชชาคือ ความไม่รู้ในทุกข์ ความไม่รู้ใน เหตุเป็นแดนเกิดแห่งทุกข์ ความไม่รู้ ในความดับไม่เหลือแห่งทุกข์ ความไม่รู้ข้อปฏิบัติ ให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งทุกข์.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! นี้เรียกว่าอวิชชา”.ความก่อขึ้นพร้อมแห่งอวิชชา ย่อมมีเพราะ ความก่อขึ้น พร้อมแห่งอาสวะ.ความดับไม่เหลือแห่งอวิชชา ย่อมมีเพราะ ความดับไม่เหลือแห่งอาสวะ. มรรค อันประกอบด้วยองค์แปดอันประเสริฐนี้นั่นเอง เป็น ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่ง อวิชชา; ได้แก่สิ่งเหล่านี้คือ ความเห็นชอบ ความดำริชอบ การพูดจาชอบ การทำการงานชอบ การเลี้ยงชีวิต ชอบ ความพากเพียรชอบ ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ.

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่ง อวิชชาอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่ง อวิชชา อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอวิชชาอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติ ให้ถึงซึ่งความดับ ไม่เหลือ แห่งอวิชชา อย่างนี้.อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย .....

(ข้อความต่อไปนี้ เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า ).... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.”


895
ง. ๑๓ เกี่ยวกับ อาสวะ

“ท่านผู้มีอายุ ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีอยู่หรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

“มีอยู่ ท่านผู้มีอายุ ท. ! คือในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งอาสวะซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งอาสวะ ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอาสวะ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอาสวะ.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุ ท. ! อาสวะ เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งอาสวะ เป็นอย่างไรเล่า? ความดับไม่เหลือแห่งอาสวะ เป็นอย่างไรเล่า? ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับไม่เหลือแห่งอาสวะ เป็นอย่างไรเล่า?”

“ท่านผู้มีอายุ ท. ! อาสวะ ๓ อย่างนี้ มีอยู่ คือ กามาสวะ ภวาสวะอวิชชาสวะ .ความก่อขึ้นพร้อม แห่งอาสวะ ย่อมมีเพราะ ความก่อขึ้นพร้อมแห่งอวิชชา.ความดับไม่เหลือแห่งอาสวะ ย่อมมี เพราะ ความดับไม่เหลือแห่งอวิชชา.

มรรคอันประกอบด้วยองค์แปดอันประเสริฐนี้นั่นเอง เป็น ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่ง อาสวะได้แก่สิ่งเหล่านี้คือ ความเห็นชอบ ความดำริชอบ การพูดจาชอบ การทำการงานชอบ การเลี้ยงชีวิตชอบ ความพากเพียรชอบ ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ.“

ท่านผู้มีอายุ ท. ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่ง อวิชชาอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งอาสวะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอาสวะอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติ ให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่ง อาสวะ อย่างนี้. อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ถอนอนุสัยแห่งทิฏฐิและมานะว่าเรามี เราเป็น ได้โดยประการทั้งปวง ละอวิชชาแล้ว ทำวิชชาให้เกิดขึ้น เธอกระทำที่สุดแห่งทุกข์ได้ ในทิฏฐิธรรมนี้ นั่นเทียว.

ท่านผู้มีอายุ ท.! ด้วยเหตุแม้เพียงเท่านี้แล อริยสาวกนั้น ชื่อว่าผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนิน ไปตรงเขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.”