เพราะมี วิญญาณเป็นปัจจัย จึงมีนามรูป
เพราะมี นามรูปเป็นปัจจัย จึงมีวิญญาณ

ภิกษุทั้งหลาย เรานั้นได้มีความคิดอย่างนี้ว่า
เมื่ออะไรหนอมีอยู่ นามรูปจึงมี
เพราะอะไรเป็นปัจจัยจึงมีนามรูป

เพราะการทำในใจโดยแยบคายของเรานั้น
จึงได้รู้แจ้งด้วยปัญญาว่า
เมื่อวิญญาณนั่นแหละมีอยู่ นามรูปจึงมี
เพราะมีวิญญาณเป็นปัจจัย จึงมีนามรูป

ภิกษุทั้งหลาย เรานั้นได้มีความคิดอย่างนี้ว่า
เมื่ออะไรหนอมีอยู่ วิญญาณจึงมี
เพราะอะไรเป็นปัจจัยจึงมีวิญญาณ

เพราะการทำในใจโดยแยบคายของเรานั้น
จึงได้รู้แจ้งด้วยปัญญาว่า
เมื่อนามรูปนั่นแหละมีอยู่วิญญาณจึงมี
เพราะมีนามรูปเป็นปัจจัย จึงมีวิญญาณ

เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย จึงมีนามรูป

อานนท์ ก็คำนี้ว่า เพราะวิญญาณเป็นปัจจัยจึงมีนามรูป ดังนี้
เป็นคำที่เรากล่าวแล้ว

อานนท์ เธอต้องทราบความข้อนี้ โดยปริยายดังต่อไปนี้เหมือนที่ เรากล่าวไว้แล้วว่า เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย จึงมีนามรูป

อานนท์ ถ้าหากว่าวิญญาณไม่ก้าวลงในท้องแห่งมารดา นามรูป จะก่อตัวขึ้นมาในท้องแห่งมารดาได้ไหม. ไม่ได้เลยพระเจ้าข้า

อานนท์ ถ้าหากว่าวิญญาณก้าวลงในท้องแห่งมารดาแล้ว สลายลงเสีย(ดับ) นามรูปจะบังเกิดขึ้นเพื่อความเป็นอย่างนี้ ได้ไหม. ไม่ได้เลยพระเจ้าข้า

อานนท์ ถ้าหากว่าวิญญาณของเด็กอ่อนที่เป็นชายหรือเป็นหญิง ก็ตาม ขาดความสืบต่อ นามรูปจะถึงซึ่งความเจริญความงอกงาม ความไพบูลย์ได้ไหม.ไม่ได้เลยพระเจ้าข้า

อานนท์ เพราะเหตุนั้นในเรื่องนี้
นั่นแหละ คือ เหตุ
นั่นแหละ คือ นิทาน
นั่นแหละ คือ สมุทัย
นั่นแหละ คือ ปัจจัยของนามรูป
นั้นคือ วิญญาณ

------------------------------------------------------------------------------------------------

อานนท์ ก็คำนี้ว่า เพราะนามรูปเป็นปัจจัย จึงมีวิญญาณ ดังนี้ เป็นคำที่เรากล่าวแล้ว

อานนท์ เธอต้องทราบความข้อนี้ โดยปริยายดังต่อไปนี้ เหมือน ที่เรากล่าวไว้แล้วว่า เพราะนามรูปเป็นปัจจัย จึงมีวิญญาณ

อานนท์ ถ้าหากว่าวิญญาณ ไม่ได้มีที่ตั้งอาศัยในนามรูปแล้ว ความเกิดขึ้นพร้อมแห่งทุกข์ คือ ชาติ ชรา มรณะต่อไปจะ ปรากฏได้ไหม. ไม่ได้เลยพระเจ้าข้า

อานนท์ เพราะเหตุนั้นในเรื่องนี้
นั่นแหละคือเหตุ
นั่นแหละคือ นิทาน
นั่นแหละคือสมุทัย
นั่นแหละคือปัจจัยของวิญญาณ
นั้นคือ นามรูป

วิญญาณฐิติ

วิญญาณจะไปตั้งอาศัยอยู่ใน ๔ ธาตุ
คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร

๔ ธาตุนี้เรียกว่า "อารมณ์"

วิญญาณอาศํย "รูป" ตั้งอยู่ ก็ตั้งอยู่ได้
เป็นวิญญาณที่มี "รูป"เป็นอารมณ์
มี "รูป" เข้าไปตั้งอาศัย
มีนันทิ(ความเพลิน)เข้าไปซ่องเสพ ก็ถึงความเจริญงอกงามไพบูลย์ได้

วิญญาณอาศัย "เวทนา" ตั้งอยู่ ก็ตั้งอยู่ได้
เป็นวิญญาณที่มี "เวทนา" เป็นอารมณ์
มี "เวทนา" เข้าไปตั้งอาศัย
มีนันทิเข้าไปซ่องเสพ ก็ถึงความเจริญงอกงามไพบูลย์ได้

วิญญาณอาศัย "สัญญา" ตั้งอยู่ ก็ตั้งอยู่ได้
เป็นวิญญาณที่มี "สัญญา" เป็นอารมณ์
มี "สัญญา" เข้าไปตั้งอาศัย
มีนันทิเข้าไปซ่องเสพ ก็ถึงความเจริญงอกงามไพบูลย์ได้

วิญญาณอาศัย "สังขาร" ตั้งอยู่ ก็ตั้งอยู่ได้
เป็นวิญญาณที่มี "สังขาร" เป็นอารมณ์
มี "สังขาร" เข้าไปตั้งอาศัย
มีนันทิเข้าไปซ่องเสพ ก็ถึงความเจริญงอกงามไพบูลย์ได้

พระองค์เรียกว่า " วิญญาณฐิติ " เป็นฐานที่ตั้งของวิญญาณ

ปฏิจจสมุปบาท (สายเกิด) แบบที่ ๑

(เริ่มที่ อวิชชา)

เพราะมี อวิชชา เป็นปัจจัย จึงมีสังขารทั้งหลาย
เพราะมีสังขารเป็นปัจจัย จึงมีวิญญาณ
เพราะมีวิญญาณเป็นปัจจัย จึงมีนามรูป
เพราะมีนามรูปเป็นปัจจัย จึงมีสฬายตนะ
เพราะมีสฬายตนะเป็นปัจจัย จึงมีผัสสะ
เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา
เพราะมีเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา
เพราะมีตัณหาเป็นปัจจัย จึงมีอุปาทาน
เพราะมีอุปาทานเป็นปัจจัย จึงมีภพ
เพราะมีภพเป็นปัจจัย จึงมีชาติ
เพราะมีชาติเป็นปัจจัย ชรา มรณะ
โสกะ ปริเทวะ ทุกข โทมนัส
อุปายาสะทั้งหลาย จึงเกิดขึ้นครบถ้วน
ความเกิดขึ้นพร้อมแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้
ย่อมมีด้วยอาการอย่างนี้

ปฏิจจสมุปบาท (สายเกิด) แบบที่ ๒
มหานิทานสูตร (๑๕) ตรัสสอนอานนท์ เรื่องปฏิจจอันลุ่มลึก (P 946)

(เริ่มที่ นามรูป)

ดูกรอานนท์  
เพราะ นามรูป เป็นปัจจัยดังนี้แล จึงเกิดวิญญาณ
เพราะวิญญาณ เป็นปัจจัย จึงเกิด นามรูป
เพราะนามรูปเป็นปัจจัย จึงเกิดผัสสะ
เพราะผัสสะเป็น ปัจจัย จึงเกิดเวทนา
เพราะเวทนาเป็นปัจจัย จึงเกิดตัณหา
เพราะตัณหาเป็นปัจจัย จึงเกิดอุปาทาน
เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย จึงเกิดภพ
เพราะภพเป็นปัจจัย จึงเกิดชาติ
เพราะชาติเป็นปัจจัย จึงเกิดชรามรณะ
โสกะ ปริเทว ทุกข โทมนัส
อุปายาสะทั้งหลาย จึงเกิดขึ้นครบถ้วน
ความเกิดขึ้น แห่งกองทุกข์ทั้งมวลนี้
ย่อมมีด้วยประการฉะนี้