ววัตถสัญญาสูตร (สัตตาวาส ๙ ชั้น ที่อยู่ของสัตว์)

ชั้นที่ 1 เทวดากามภพ +มนุษย์+ วินิบาตบางพวก (เปรตวิสัย+สัตว์เดรัจฉาน+สัตว์นรก)
ชั้นที่ 2 เทวดาชั้น พรหมกายิกา (เทวดาชั้นรูปภพ-พรหม)
ชั้นที่ 3 เทวดาชั้น อาภัสสระ (เทวดาชั้นรูปภพ)
ชั้นที่ 4 เทวดาชั้น สุภกิณหะ (เทวดาชั้นรูปภพ)
ชั้นที่ 5 เทวดาชั้น อสัญญีสัตว์ (เทวดาชั้นรูปภพ)
ชั้นที่ 6 อากาสานัญจายตนะ (เทวดาชั้นอรูป)
ชั้นที่ 7 วิญญาณัญจายตนะ (เทวดาชั้นอรูป)
ชั้นที่ 8 อากิญจัญญายตนะ (เทวดาชั้นอรูป)
ชั้นที่ 9 เนวสัญญานาสัญญายตนะ (เทวดาชั้นอรูป)

----------------------------------------------------------------------------------------------------
เทวดา ชั้นรูปภพ

ชั้นที่ ๑
ดูกรภิกษุ ทั้งหลาย สัตว์พวกหนึ่งมี กายต่างกัน มีสัญญาต่างกัน
มนุษย์ เทวดาบางพวก และ วินิปาติกสัตว์ *บางพวก
นี้เป็นสัตตาวาส ชั้นที่ ๑ (* วินิปาติกสัตว์ แปลว่า ผู้ตกอยู่ในอบาย ผู้ถูกทรมาน เทวดาอสูร)
--------------------------------------------------------------------------------------------------
ชั้นที่ ๒
สัตว์พวกหนึ่งมี กายต่างกัน มีสัญญาอย่างเดียวกัน
เทวดาชั้น พรหมกายิกา (ผู้เกิดในภูมิปฐมฌาน)
นี้เป็นสัตตาวาส ชั้นที่ ๒

ชั้นที่ ๓
สัตว์พวกหนึ่งมี กายอย่างเดียวกัน มีสัญญาต่างกัน
เทวดาเหล่า อาภัสสระ (อาภัสรา อัปปมาณาภา ปริตตาภา อาภา)
นี้เป็น สัตตาวาส ชั้นที่ ๓

ชั้นที่ ๔
สัตว์พวกหนึ่งมี กายอย่างเดียวกัน มีสัญญาอย่างเดียวกัน
เทวดาเหล่า สุภกิณหะ (สุภกิณหกะ อัปปมาณภา ปริตตสุภา)
นี้เป็นสัตตาวาส ชั้นที่ ๔

ชั้นที่ ๕
สัตว์พวกหนึ่ง ไม่มีสัญญา ไม่เสวยเวทนา
เทวดาผู้เป็น อสัญญีสัตว์ (เทวดามีแต่รูป แต่ไม่มีสัญญา)
นี้เป็น สัตตาวาส ชั้นที่ ๕
--------------------------------------------------------------------------------------------------
ชั้นที่ ๖
สัตว์พวกหนึ่งผู้เข้าถึงชั้น อากาสานัญจายตนะ (เทวดา-อรูป)
โดยคำนึงเป็นอารมณ์ว่า อากาศ หาที่สุดมิได้
เพราะล่วง รูปสัญญา โดยประการทั้งปวง
เพราะดับ ปฏิฆสัญญา
เพราะไม่ใส่ใจถึง นานัตตสัญญา
นี้เป็นสัตตาวาส ชั้นที่ ๖

ชั้นที่ ๗
สัตว์พวกหนึ่งผู้เข้าถึงชั้น วิญญาณัญจายตนะ (เทวดา-อรูป)
โดยคำนึงเป็นอารมณ์ว่า วิญญาณ หาที่สุดมิได้
เพราะ ล่วงอากาสานัญจายตนะ โดยประการทั้งปวง
นี้เป็นสัตตาวาส ชั้นที่ ๗

ชั้นที่ ๘
สัตว์พวกหนึ่งผู้เข้าถึงชั้น อากิญจัญญายตนะ (เทวดา-อรูป)
โดยคำนึงเป็นอารมณ์ว่า อะไรหน่อยหนึ่ง ไม่มี
เพราะ ล่วงวิญญาณัญจายตนะ โดยประการทั้งปวง
นี้เป็นสัตตาวาส ชั้นที่ ๘

ชั้นที่ ๙
สัตว์พวกหนึ่งผู้เข้าถึงชั้น เนวสัญญานาสัญญายตนะ (เทวดา-อรูป)
เพราะล่วง อากิญจัญญายตนะ โดยประการทั้งปวง
นี้เป็นสัตตาวาส ชั้นที่ ๙

ดูกรภิกษุทั้งหลายสัตตาวาส ๙ ชั้นนี้แล ฯ

พระไตรปิฎก ฉบับหลวง เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๖๒

มหานิทานสูตร (วิญญาณฐิติ ๗)

                [๖๕] ดูกรอานนท์ วิญญาณฐิติ ๗ อายตนะ ๒* เหล่านี้
*(อายตนะ ๒ คือ กาย กับ สัญญา)

วิญญาณฐิติ ๗ เป็นไฉน คือ

๑. สัตว์มีกายต่างกัน มีสัญญาต่างกัน ได้แก่พวกมนุษย์ และพวกเทพบางพวก พวกวินิบาตบางพวก นี้เป็นวิญญาณฐิติที่ ๑

๒. สัตว์มีกายต่างกัน มีสัญญาอย่างเดียวกัน ได้แก่พวกเทพ ผู้นับเนื่องในชั้นพรหม ผู้บังเกิดด้วยปฐมฌาน และสัตว์ผู้เกิดในอบาย ๔ นี้เป็นวิญญาณฐิติที่ ๒

๓. สัตว์มีกายอย่างเดียวกัน มีสัญญาต่างกัน
ได้แก่พวกเทพชั้นอาภัสสร นี้เป็น วิญญาณฐิติที่ ๓

๔. สัตว์ที่มีกายอย่างเดียวกัน มีสัญญาอย่างเดียวกัน
ได้แก่พวกเทพ ชั้นสุภกิณหะ นี้เป็นวิญญาณฐิติที่ ๔

๕. สัตว์ที่เข้าถึงชั้น อากาสานัญจายตนะ ด้วยมนสิการว่า อากาศหาที่สุด มิได้ เพราะล่วงรูปสัญญา เพราะดับปฏิฆะสัญญา เพราะไม่ใส่ใจถึงนานัตตสัญญา โดยประการทั้งปวง นี้เป็นวิญญาณฐิติที่ ๕

๖. สัตว์ที่เข้าถึงชั้น วิญญาณัญจายตนะ ด้วยมนสิการว่า วิญญาณหาที่สุด มิได้ เพราะล่วงชั้นอากาสานัญจายตนะโดยประการทั้งปวง นี้เป็นวิญญาณฐิติที่ ๖

๗. สัตว์ที่เข้าถึงชั้น อากิญจัญญายตนะ ด้วยมนสิการว่า ไม่มีอะไร เพราะล่วงชั้น วิญญาณัญจายตนะ โดยประการทั้งปวง นี้เป็นวิญญาณฐิติที่ ๗

-----------------------------------------------------
อายตนะอีก ๒
ส่วนอายตนะอีก ๒ คือ

อสัญญีสัตตายตนะ และ
เนวสัญญานาสัญญายตนะ

ดูกรอานนท์ บรรดาวิญญาณฐิติทั้ง ๗ ประการนั้น วิญญาณฐิติข้อที่ ๑ มีว่า
- สัตว์มีกายต่างกัน มีสัญญาต่างกัน
      ได้แก่พวกมนุษย์ และ พวกเทพบางพวก
      พวกวินิบาตบางพวก
      ผู้ที่รู้ชัดวิญญาณฐิติข้อนั้น
- รู้ความเกิด และความดับ รู้คุณและโทษแห่งวิญญาณฐิติข้อนั้น
- และรู้อุบายเป็นเครื่องออก ไปจากวิญญาณฐิติข้อนั้น
เขายังจะควรเพื่อเพลิดเพลิน วิญญาณฐิตินั้น อีกหรือ ฯ
ไม่ควร พระเจ้าข้า ฯ
ฯลฯ

          วิญญาณฐิติที่ ๗ มีว่า
- สัตว์ผู้เข้าถึงชั้นอากิญจัญญายตนะ ด้วยมนสิการว่าไม่มีอะไร
      เพราะล่วงชั้น วิญญาณณัญจายตนะ โดยประการทั้งปวง
      ผู้ที่รู้ชัด วิญญาณฐิติข้อนั้น
- รู้ความเกิด และความดับ รู้คุณและโทษ แห่งวิญญาณฐิติข้อนั้น
- และรู้อุบายเป็นเครื่อง ออกไปจากวิญญาณฐิติข้อนั้น
เขายังจะควรเพลิดเพลิน วิญญาณฐิตินั้น อีกหรือ ฯ  
ไม่ควร พระเจ้าข้า ฯ

          ดูกรอานนท์ ส่วนบรรดาอายตนะทั้ง ๒ นั้นเล่า ข้อที่ ๑ คือ
-อสัญญีสัตตายตนะ ผู้ที่รู้ชัด อสัญญีสัตตายตนะข้อนั้น
-รู้ความเกิด และความดับ รู้คุณและโทษ แห่งอสัญญีสัตตายตนะข้อนั้น -และรู้อุบายเป็นเครื่องออก ไปจากอสัญญีสัตตายตนะข้อนั้น
เขายังจะควรเพื่อเพลิดเพลิน อสัญญีสัตตายตนะ นั้นอีกหรือ ฯ
ไม่ควร พระเจ้าข้า ฯ

          ส่วนข้อที่ ๒ คือ
-เนวสัญญานาสัญญายตนะ ผู้ที่รู้ชัดเนวสัญญานา สัญญายตนะข้อนั้น
-รู้ความเกิดและ ความดับ รู้คุณและโทษแห่ง เนวสัญญานาสัญญายตนะข้อนั้น -และรู้อุบายเป็นเครื่องออกไปจาก เนวสัญญานาสัญญายตนะข้อนั้น
เขายังจะควรเพื่อ เพลิดเพลิน เนวสัญญานาสัญญายตนะข้อนั้น อีกหรือ ฯ
ไม่ควร พระเจ้าข้า ฯ

ดูกรอานนท์ เพราะภิกษุมาทราบชัดความเกิด และความดับทั้งคุณ และโทษ และอุบาย เป็นเครื่องออกไปจากวิญญาณฐิติ ๗ และอายตนะ ๒ เหล่านี้ ตามเป็นจริง แล้ว ย่อมเป็นผู้หลุดพ้นได้ เพราะไม่ยึดมั่น

อานนท์ ภิกษุนี้เราเรียกว่าปัญญาวิมุตติ