อริยสัจจากพระโอษฐ์ (ภาคต้น) ภาค1 หน้า 161

วิภาคแห่งเวทนาขันธ์


เวทนาหก 

ภิกษุ ท. ! เวทนา เป็นอย่างไรเล่า ? 
ภิกษุ ท. ! หมู่แห่งเวทนาหกเหล่านี้คือ เวทนา อันเกิดแต่สัมผัสทางตา เวทนา อันเกิดแต่สัมผัสทางหู เวทนา อันเกิดแต่สัมผัสทางจมูก เวทนา อันเกิดแต่สัมผัสทางลิ้น เวทนา อันเกิดแต่สัมผัสทางกาย และ เวทนา อันเกิดแต่สัมผัสทางใจ.

ภิกษุ ท. ! นี้เรียกว่า เวทนา. 


ความหมายของคำว่า “เวทนา” 

ภิกษุ ท. ! คนทั่วไป กล่าวกันว่า “เวทนา” เพราะอาศัยความหมายอะไรเล่า ? 
ภิกษุ ท. ! เพราะกิริยาที่รู้สึก (ต่อผลอันเกิดจากผัสสะ) ได้ มีอยู่ในสิ่งนั้น (เช่นนี้แล) ดังนั้น สิ่งนั้น จึงถูกเรียกว่า เวทนา. สิ่งนั้น ย่อมรู้สึกได้ซึ่งอะไร ? สิ่งนั้น ย่อมรู้สึกได้ ซึ่งความรู้สึกอันเป็นสุขบ้าง, ย่อมรู้สึกได้ ซึ่งความรู้สึกอันเป็นทุกข์บ้าง และย่อมรู้สึกได้ ซึ่งความรู้สึกอันไม่ทุกข์ไม่สุขบ้าง(ดังนี้เป็นต้น). 
ภิกษุ ท. ! เพราะกิริยาที่รู้สึก(ต่อผลอันเกิดจากผัสสะ)ได้มีอยู่ ในสิ่งนั้น(เช่นนี้แล) ดังนั้น สิ่งนั้น จึงถูกเรียกว่า เวทนา. 


อุปมาแห่งเวทนา 

ภิกษุ ท. ! เมื่อฝนเมล็ดหยาบ ตกในสรทสมัย (ท้ายฤดูฝน) ต่อมนํ้าย่อมเกิดขึ้น และ แตกกระจายอยู่บนผิวน้ำ. บุรุษผู้มีจักษุ (ตามปกติ) เห็นต่อมน้ำนั้น ก็เพ่งพินิจพิจารณา โดยแยบคาย. เมื่อบุรุษนั้นเห็นอยู่ เพ่งพินิจพิจารณาโดยแยบคายอยู่ ต่อมนํ้านั้น ย่อมปรากฏ เป็นของว่างของเปล่า และปรากฏ เป็นของหาแก่นสารมิได้ไป.
ภิกษุ ท. ! ก็แก่นสารในต่อมน้ำนั้นจะพึงมีได้อย่างไร
อุปมานี้ฉันใด 

ภิกษุ ท. ! อุปไมยก็ฉันนั้น คือ เวทนา ชนิดใดชนิดหนึ่ง มีอยู่จะเป็นอดีต อนาคตหรือปัจจุบันก็ตาม เป็นภายในหรือภายนอกก็ตาม หยาบหรือละเอียดก็ตาม เลวหรือประณีตก็ตาม มีในที่ไกลหรือที่ใกล้ก็ตาม ภิกษุรู้สึกในเวทนานั้น ย่อมเพ่งพินิจพิจารณาโดยแยบคาย.

เมื่อภิกษุนั้นรู้สึกอยู่เพ่งพินิจพิจารณาโดยแยบคายอยู่ เวทนานั้น ย่อมปรากฏเป็น ของว่างของเปล่า และปรากฏเป็นของหาแก่นสารมิได้ไป.
ภิกษุ ท. ! ก็แก่นสารในเวทนานั้นจะพึงมีได้อย่างไร.