(หน้า 150)
๓๘
คนตกน้ำ ๗ จำพวก(ระดับต่างๆ แห่งบุคคลผู้ถอนตัวขึ้นจากทุกข์)

ภิกษุทั้งหลาย ! บุคคลเปรียบด้วยบุคคลตกน้ำเจ็ดจำพวก เหล่านี้ มีอยู่หาได้อยู่ในโลก. เจ็ดจำพวกเหล่าไหนเล่า ?
ภิกษุทั้งหลาย ! ในกรณีนี้

(หน้า 167)
๔๑
ระวังตายคาประตูนิพพาน !

สุนักขัตตะ ! ข้อนี้เป็นฐานะที่มีได้ คือ จะมีภิกษุบางรูปในกรณีนี้ มีความเข้าใจ ของตน มีความหมาย อันสรุปได้อย่างนี้ เป็นต้นว่า

“ตัณหานั้นสมณะกล่าวกันว่า เป็นลูกศร โทษอันมีพิษของอวิชชาย่อมงอก งามเพราะฉันทราคะ และพยาบาท ลูกศรคือตัณหานั้นเราละได้แล้ว โทษอันมีพิษ ของ อวิชชา เราก็นำออกไป หมดแล้วเราเป็นผู้น้อมไปแล้วในนิพพานโดยชอบ” ดังนี้.

แต่เธอนั้นย่อมตามประกอบซึ่งธรรมทั้งหลาย อันไม่เป็นที่สบาย แก่ผู้น้อมไป แล้วในนิพพาน โดยชอบ; คือ ตามประกอบซึ่งธรรมอันไม่เป็นที่สบาย ในการ เห็นรูปด้วยตา ฟังเสียงด้วยหู ดมกลิ่น ด้วยจมูก ลิ้มรส ด้วยลิ้นถูกต้อง โผฏฐัพพะ ด้วยกาย รู้สึกธรรมารมณ์ด้วยใจ อันล้วนไม่เป็น ที่สบาย. เมื่อเธอ ตามประกอบ ซึ่งธรรมอันไม่เป็นที่สบายเหล่านี้ อยู่ ราคะย่อมเสียบแทงจิตของ เธอ. เธอมีจิต อันราคะ เสียบแทงแล้ว ย่อมถึงความตายหรือความทุกข์เจียนตาย.
168
สุนักขัตตะ ! เปรียบเหมือนบุรุษถูกยิงด้วยลูกศรอันอาบไว้ด้วยยาพิษอย่างแรงกล้า. มิตรอำมาตย์ ญาติ สาโลหิต ของเขา จัดหาหมอผ่าตัดมารักษา หมอได้ใช้ศัสตรา ชำแหละปากแผลของเขา แล้วใช้เครื่อง ตรวจค้นหาลูกศร พบแล้วถอนลูกศรออก กำจัดโทษอันเป็นพิษที่ยังมีเชื้อเหลือติดอยู่ จนรู้ว่าไม่มีเชื้อเหลือ ติดอยู่แล้วกล่าวแก่ เขาอย่างนี้ว่า

“บุรุษผู้เจริญ ! ลูกศรถูกถอนออกแล้ว โทษอันเป็นพิษเรานำออกจนไม่มีเชื้อเหลืออยู่แล้ว ท่าน ไม่มีอันตรายอีกแล้ว. และท่านจะบริโภคอาหารได้ตามสบายแต่อย่าไปกินอาหารชนิด ที่ไม่ สบาย แก่แผล อันจะทำให้แผลอักเสบและจงล้างแผลตามเวลาทายาที่ปากแผลตามเวลา เมื่อท่านล้างแผลตามเวลาทายาที่ปากแผล ตามเวลาอย่าให้หนอง และเลือด เกรอะกรังปากแผล และท่านอย่าเที่ยวตากลมตากแดด เมื่อเที่ยวตากลม ตากแดด ก็อย่าให้ฝุ่นละออง และ ของ โสโครกเข้าไปในปากแผล. บุรุษผู้เจริญ ! ท่านจง เป็นผู้ระวังรักษาแผลมีเรื่องแผล เป็นเรื่องสำคัญ เถอะนะ” ดังนี้.

บุรุษนั้น มีความคิดว่า “หมอถอนลูกศรให้เราเสร็จแล้วโทษอันเป็นพิษ หมอก็นำออก จนไม่มีเชื้อ เหลือ อยู่แล้ว เราหมดอันตราย” เขาจึงบริโภคโภชนะที่แสลง เมื่อบริโภคโภชนะที่แสลง แผลก็กำเริบ และเขาไม่ชะแผลตามเวลา ไม่ทายา ที่ปากแผลตามเวลา เมื่อเขาไม่ชะแผล ตามเวลา ไม่ทายาที่ปากแผล ตามเวลา หนองและเลือดก็เกรอะกรังปากแผล และเขาเที่ยวตากลม ตากแดด ปล่อยให้ฝุ่น ละอองของ โสโครกเข้าไปในปากแผล และเขาไม่ระวังรักษาแผลไม่มี เรื่องแผล เป็นเรื่องสำคัญ.

เขานำโทษพิษอันไม่สะอาดออกไป ด้วยการกระทำอันไม่ถูกต้องเหล่านี้ แผลจึงมี เชื้อเหลืออยู่ แผลก็บวม ขึ้น เพราะเหตุทั้งสองนั้น. บุรุษนั้นมีแผลบวมแล้ว ก็ถึงซึ่ง ความตายบ้าง หรือความ ทุกข์เจียนตายบ้าง นี้ฉันใด

สุนักขัตตะ ! ข้อนี้ก็ฉันนั้นเหมือนกัน คือ ข้อที่ภิกษุบางรูป สำคัญตนว่าน้อมไปแล้ว ในนิพพาน โดยชอบ ...แต่ตามประกอบในธรรมไม่เป็นที่สบาย แก่การน้อมไป ในนิพพานโดยชอบ... ราคะก็เสียบแทง จิตของเธอ.

เธอมีจิตอันราคะเสียบแทงแล้ว ย่อมถึงความตายหรือความทุกข์เจียนตาย. สุนักขัตตะ ! ในอริยวินัย นี้ความตายหมายถึงการบอกคืนสิกขา เวียนไปสู่เพศ ต่ำ; ความทุกข์เจียนตาย หมาย ถึงการต้อง อาบัติ อันเศร้าหมองอย่างใด อย่างหนึ่ง แล.
170
(ภิกษุในกรณีนี้ มีการศึกษาดี ตั้งความปรารถนาดี แต่มีความเข้าใจผิดเกี่ยวกับตนเอง และธรรมะ; คือ เข้าใจไปว่า ลูกศร คือ ตัณหาเป็นสิ่งที่ละได้โดยไม่ต้องถอน อวิชชา เป็นสิ่งที่เหวี่ยงทิ้งไปได้ โดยไม่ต้อง กำจัดตัดราก; และเข้าใจตัวเองว่า น้อมไปแล้ว สู่นิพพานโดยชอบดังนี้ แต่แล้วก็มา กระทำผิดในสิ่งที่ ไม่เป็นที่สบาย แก่การน้อมไป ในนิพพานนั้น ทั้งทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ จนราคะเกิดขึ้นเสียบแทง ถึงแก่ความ ตายในอริยวินัย จึงเรียกว่า เขาล้มลงตายตรงหน้าประตู แห่งพระนิพพานนั่นเอง).


(หน้า 167)
๔๒
ธรรมเป็นเครื่องอยู่ของพระอริยเจ้า

ภิกษุทั้งหลาย ! การอยู่แบบพระอริยเจ้า ซึ่งพระอริยเจ้าทั้งหลาย ได้อยู่มาแล้วก็ดี กำลังอยู่ในบัดนี้ก็ดีจักอยู่ต่อไปก็ดี มีเครื่องอยู่สิบประการเหล่านี้.สิบประการ อะไรบ้างเล่า ? สิบประการ คือ :-

ภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุในกรณีนี้

เป็นผู้ละองค์ห้าได้ขาด

เป็นผู้ประกอบพร้อมด้วยองค์หก

เป็นผู้มีอารักขาอย่างเดียว

เป็นผู้มีพนักพิงสี่ด้าน

เป็นผู้ถอนความเห็นว่าจริงดิ่งไปคนละทางขึ้นเสียแล้ว

เป็นผู้ละการแสวงหาสิ้นเชิงแล้ว

เป็นผู้มีความดำริอันไม่ขุ่นมัว

เป็นผู้มีกายสังขารอันสงบรำงับแล้ว

เป็นผู้มีจิตหลุดพ้นด้วยดี

เป็นผู้มีปัญญาในความหลุดพ้นด้วยดี.

(๑) ภิกษุเป็นผู้ละองค์ห้าได้ขาดเป็นอย่างไรเล่า ? ภิกษุในกรณีนี้ เป็นผู้ละกาม ฉันทะ ละพยาบาท ละถีนมิทธะ ละอุทธัจจกุกกุจจะ และละวิจิกิจฉาได้แล้ว. ภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุอย่างนี้ ชื่อว่า เป็นผู้ละ องค์ห้าได้ขาด.

(๒) ภิกษุเป็นผู้ประกอบพร้อมด้วยองค์หกเป็นอย่างไรเล่า ? ภิกษุในกรณีนี้ ได้เห็น รูปด้วยตา ได้ฟังเสียงด้วยหูได้ดมกลิ่นด้วยจมูก ได้ลิ้มรสด้วยลิ้น ได้สัมผัสโผฏ ฐัพพะ ด้วยกาย และได้รู้ ธรรมารมณ์ ด้วยใจแล้ว ก็เป็นผู้ไม่ดีใจ ไม่เสียใจ มีอุเบกขา มีสติ มีสัมปชัญญะอยู่ได้. ภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุอย่างนี้ ชื่อว่าเป็น ผู้ประกอบพร้อมด้วยองค์หก.

(๓) ภิกษุเป็นผู้มีอารักขาอย่างเดียวเป็นอย่างไรเล่า? ภิกษุในกรณีนี้ ประกอบการ รักษาจิต ด้วยสติ. ภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุอย่างนี้ ชื่อว่ามีอารักขาอย่างเดียว.

(๔) ภิกษุเป็นผู้มีพนักพิงสี่ด้าน เป็นอย่างไรเล่า ? ภิกษุในกรณีนี้ พิจารณาแล้วเสพ ของสิ่งหนึ่ง พิจารณา แล้วอดกลั้นของสิ่งหนึ่ง พิจารณาแล้วเว้นขาดของสิ่งหนึ่ง พิจารณาแล้วบรรเทาของสิ่งหนึ่ง. ภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุอย่างนี้ ชื่อว่าเป็นผู้มี พนักพิง สี่ด้าน. (1)
………………………………………………………………………
(1.) การพิจารณาแล้วเสพ อดกลั้น งดเว้น บรรเทา หาดูรายละเอียดที่ตรัสไว้ ได้ในหนังสืออริยสัจจากพระโอษฐ์ภาคต้น หน้า ๖๓๐-๖๓๓.
………………………………………………………………………

(๕) ภิกษุเป็นผู้ถอนความเห็นว่าจริงดิ่งไปคนละทางขึ้นเสียแล้ว เป็นอย่างไรเล่า? ภิกษุในกรณีนี้ เป็นผู้ถอน สละ คาย ปล่อย ละทิ้งเสียแล้ว ซึ่งความเห็นว่าจริง ดิ่งไป คนละทางมาก อย่างของเหล่าสมณพราหมณ์ มากผู้ด้วยกัน ที่มีความเห็นว่า “โลกเที่ยง บ้าง โลกไม่เที่ยง บ้าง โลกมีที่สุด บ้างโลกไม่มีที่สุด บ้าง ชีวะก็ อันนั้น สรีระก็อันนั้น บ้างชีวะก็อันอื่น สรีระก็อันอื่น บ้าง ตถาคตภายหลัง แต่การ ตาย ย่อมมีอีก บ้าง ตถาคตภายหลังแต่การตายย่อมไม่มีอีก บ้าง ตถาคตภายหลัง แต่การตาย ย่อมมีอีก ก็มี ไม่มีอีกก็มี บ้าง ตถาคตภายหลังแต่การตาย ย่อมมีอีก ก็หามิได้ ไม่มีอีกก็หามิได้ บ้าง. ภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุอย่างนี้ ชื่อว่าเป็นผู้ถอนความเห็นว่า จริงดิ่งไปคนละทาง ขึ้นเสียแล้ว.

(๖) ภิกษุเป็นผู้ละการแสวงหาสิ้นเชิงแล้วเป็นอย่างไรเล่า? ภิกษุในกรณีนี้ เป็นผู้ ละการแสวง หากามแล้ว เป็นผู้ละการแสวงหาภพแล้ว และการแสวงหา พรหมจรรย์ ของเธอนั้นก็ระงับ ไปแล้ว. ภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุอย่างนี้ชื่อว่าเป็นผู้ละ การแสวงหาสิ้นเชิงแล้ว.

(๗) ภิกษุเป็นผู้มีความดำริไม่ขุ่นมัวเป็นอย่างไรเล่า? ภิกษุในกรณีนี้ เป็นผู้ละความ ดำริใน ทางกาม เสียแล้ว เป็นผู้ละความดำริในทางพยาบาทเสียแล้ว และเป็นผู้ละ ความดำริใน ทาง เบียดเบียนเสียแล้ว. ภิกษุทั้งหลาย !ภิกษุอย่างนี้ ชื่อว่าเป็นผู้มี ความดำริไม่ขุ่นมัว.

(๘) ภิกษุเป็นผู้มีกายสังขารอันสงบรำงับแล้วเป็นอย่างไรเล่า ? ภิกษุในกรณีนี้ เพราะ ละสุข เสียได้ เพราะละทุกข์เสียได้ และเพราะความดับหายไปแห่งโสมนัส และโทมนัสในกาลก่อน จึงบรรลุฌานที่ ๔ อันไม่มีทุกข์และสุข มีแต่ความที่สติ เป็นธรรมชาติที่บริสุทธิ์เพราะอุเบกขา แล้วแลอยู่.ภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุอย่างนี้ ชื่อว่าเป็นผู้มีกายสังขารอันสงบรำงับแล้ว.

(๙) ภิกษุเป็นผู้มีจิตหลุดพ้นด้วยดี เป็นอย่างไรเล่า ? ภิกษุในกรณีนี้ เป็นผู้มีจิต หลุดพ้นแล้ว จากราคะจากโทสะ จากโมหะ. ภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุอย่างนี้ ชื่อว่าเป็น ผู้มีจิตหลุดพ้นด้วยดี.

(๑๐) ภิกษุเป็นผู้มีปัญญาในความหลุดพ้นด้วยดี เป็นอย่างไรเล่า ? ภิกษุในกรณีนี้ ย่อมรู้ชัดว่า “เราละ ราคะ โทสะ โมหะเสียแล้ว ถอนขึ้นได้กระทั่งราก ทำให้เหมือน ตาลยอดเน่าไม่ให้มี ไม่ให้ เกิดได้อีกต่อไป” ดังนี้. ภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุอย่างนี้ ชื่อว่าเป็นผู้มีปัญญาในความหลุดพ้นด้วยดี.

ภิกษุทั้งหลาย ! ในกาลยืดยาวฝ่าย อดีต พระอริยเจ้าเหล่าใดเหล่าหนึ่ง ได้เป็นอยู่ แล้วอย่าง พระอริยเจ้า พระอริยเจ้าทั้งหมดเหล่านั้น ก็ได้เป็นอยู่แล้ว ในการอยู่ อย่างพระอริยเจ้าสิบประการนี้ เหมือนกัน.

ภิกษุทั้งหลาย ! ในกาลยืดยาวฝ่าย อนาคต พระอริยเจ้าเหล่าใดเหล่าหนึ่ง จักเป็น อยู่อย่าง พระอริยเจ้า พระอริยเจ้าทั้งหมดเหล่านั้น ก็จักเป็นอยู่ในการอยู่อย่าง พระอริยเจ้าสิบประการนี้ เหมือนกัน.

ภิกษุทั้งหลาย ! ในกาล บัดนี้ พระอริยเจ้าเหล่าใดเหล่าหนึ่ง กำลังเป็นอยู่อย่าง พระอริยเจ้า พระอริยเจ้า ทั้งหมดเหล่านั้น ก็กำลังเป็นอยู่ในการอยู่อย่างพระอริยเจ้า สิบประการนี้เหมือนกัน.

ภิกษุทั้งหลาย ! การอยู่แบบพระอริยเจ้า ซึ่งพระอริยเจ้าทั้งหลายได้อยู่มาแล้วก็ดี กำลังอยู่ในบัดนี้ ก็ดีจักอยู่ ต่อไปก็ดี มีเครื่องอยู่สิบประการเหล่านี้แล.

(หน้า 177)
๔๓
ผู้สามารถละอาสวะทั้งหลาย ในส่วนที่ละได้ด้วยการเห็น

ภิกษุทั้งหลาย ! อริยสาวกผู้มีการสดับ ได้เห็นพระอริยเจ้า ฉลาดในธรรม ของ พระอริยเจ้า ได้รับการ แนะนำ ในธรรมของพระอริยเจ้า ได้เห็นสัปบุรุษฉลาดในธรรม ของสัปบุรุษ ได้รับการแนะนำในธรรม ของสัปบุรุษ ย่อมรู้ชัด ซึ่งธรรมทั้งหลาย ที่ควรกระทำไว้ในใจ และไม่ควรกระทำไว้ในใจ.

อริยสาวกนั้น รู้ชัดอยู่ซึ่งธรรมทั้งหลายที่ควรกระทำไว้ในใจ และไม่ควรกระทำ ไว้ในใจ ท่านย่อม ไม่กระทำไว้ในใจซึ่ง ธรรมทั้งหลายที่ไม่ควรกระทำไว้ในใจ จะกระทำ ไว้ในใจแต่ธรรม ทั้งหลาย ที่ควร กระทำไว้ในใจเท่านั้น.

ภิกษุทั้งหลาย ! ธรรมทั้งหลายอันไม่ควรกระทำไว้ในใจ ที่อริยสาวกท่านไม่กระทำไว้ในใจนั้นเป็น อย่างไร เล่า ? ภิกษุทั้งหลาย ! เมื่อบุคคลกระทำไว้ในใจ ซึ่งธรรมเหล่าใด อยู่ กามาสวะ ภวาสวะ หรือ อวิชชาสวะ ก็ตาม ที่ยังไม่เกิดขึ้น ย่อมเกิดขึ้น หรือ ที่เกิดขึ้นแล้ว ย่อมเจริญ ยิ่งขึ้น ธรรมเหล่านี้แล เป็นธรรมที่ไม่ควรกระทำไว้ในใจ ซึ่งอริยสาวกท่าน ไม่กระทำไว้ในใจ. ภิกษุทั้งหลาย ! ธรรมทั้งหลาย อันเป็นธรรมที่ควรกระทำไว้ในใจ ที่อริยสาวก ท่านกระทำไว้ในใจนั้นเป็นอย่างไรเล่า ?

ภิกษุทั้งหลาย ! กามาสวะ ภวาสวะ หรืออวิชชาสวะก็ตาม ที่ยังไม่เกิดย่อมไม่เกิดขึ้น หรือที่เกิดขึ้น แล้ว ย่อมละไป แก่บุคคลผู้กระทำซึ่งธรรมเหล่าใดไว้ในใจ อยู่ ธรรมเหล่านี้แล เป็นธรรมที่ควร กระทำไว้ในใจ ซึ่งอริยสาวกท่านกระทำไว้ในใจ.

เพราะอริยสาวกนั้นไม่กระทำไว้ในใจ ซึ่งธรรมทั้งหลายที่ไม่ควรกระทำไว้ในใจ แต่มากระทำ ไว้ในใจ ซึ่งธรรมทั้งหลายที่ควรกระทำไว้ในใจเท่านั้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่เกิด จึงไม่เกิดขึ้น และอาสวะ ทั้งหลายที่เกิดขึ้นแล้ว ย่อมละไป.

อริยสาวกนั้น ย่อมกระทำไว้ในใจโดยแยบคายว่า “ทุกข์เป็นอย่างนี้ เหตุให้เกิดทุกข์เป็นอย่างนี้ ความดับไม่ เหลือแห่งทุกข์เป็นอย่างนี้ ทางดำเนินให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งทุกข์เป็น อย่างนี้” ดังนี้.

เมื่ออริยสาวกนี้ กระทำไว้ในใจโดยแยบคายอยู่อย่างนี้ สังโยชน์สาม คือ สักกายทิฏฐิ วิจิกิจฉา สีลัพพตปรามาส ย่อมละไป.

ภิกษุทั้งหลาย ! นี้เรากล่าวว่าอาสวะทั้งหลายจะพึงละเสียด้วยการเห็น.

(หน้า 181)
๔๔ สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ (ตามคำพระสารีบุตร)


(หน้า 181)
๔๔ -1
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ก. หมวดเนื่องด้วยกุศล-อกุศล

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งอกุศล และอกุศลมูลด้วย รู้ชัดซึ่งกุศล และ กุศลมูลด้วย; แม้ด้วยเหตุเพียงเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิ ของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

อกุศล
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! สิ่งที่เรียกว่า อกุศล นั้นเป็นอย่างไรเล่า? ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย !
การทำสัตว์มีชีวิต ให้ตกล่วง เป็นอกุศล
การถือเอาสิ่งของที่เจ้าของมิได้ให้ เป็นอกุศล
การประพฤติผิด ในกาม เป็นอกุศล
การกล่าวเท็จเป็นอกุศล; วาจาส่อเสียด เป็นอกุศล
วาจาหยาบคาย เป็นอกุศล
การกล่าวคำเพ้อเจ้อ เป็นอกุศล
อภิชฌา เป็นอกุศล
พยาบาท เป็นอกุศล
มิจฉาทิฏฐิ เป็นอกุศล
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย! เหล่านี้ท่านกล่าวว่าเป็นอกุศล.

อกุศลมูล
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! สิ่งที่เรียกว่า อกุศลมูล นั้นเป็นอย่างไรเล่า ?
โลภะ เป็น อกุศลมูล;
โทสะ เป็น อกุศลมูล;
โมหะ เป็น อกุศลมูล.
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เหล่านี้ ท่านกล่าวว่า เป็นอกุศลมูล.

กุศล
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! สิ่งที่เรียกว่า กุศล นั้นเป็นอย่างไรเล่า ?
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย !
เจตนาเว้นจากปาณาติบาต เป็นกุศล
เจตนาเว้นจากอทินนาทาน เป็นกุศล
เจตนา เว้นจากกาเมสุมิจฉาจาร เป็นกุศล
เจตนาเว้นจากมุสาวาท เป็นกุศล
เจตนาเว้นจากปิสุณาวาท เป็นกุศล
เจตนาเว้นจากผรุสวาท เป็นกุศล
เจตนาเว้นจากสัมผัปปลาปวาท เป็นกุศล
อนภิชฌา เป็นกุศล
อัพ๎ยาปาท เป็นกุศล
สัมมาทิฏฐิ เป็นกุศล.
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เหล่านี้ท่านกล่าวว่า เป็นกุศล.

กุศลมูล
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! สิ่งที่เรียกว่า กุศลมูล นั้นเป็นอย่างไรเล่า ?
อโลภะ เป็นกุศลมูล
อโทสะ เป็นกุศลมูล
อโมหะ เป็นกุศลมูล.
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เหล่านี้ท่านกล่าวว่า เป็นกุศลมูล.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งอกุศลอย่างนี้ รู้ชัดซึ่ง อกุศลมูลอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งกุศลอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งกุศลมูลอย่างนี้ อริยสาวกนั้น ละราคานุสัยบรรเทาปฏิฆานุสัย ถอนอนุสัย แห่งทิฏฐิ และมานะว่า เรามีเราเป็น ได้โดยประการ ทั้งปวง ละอวิชชาแล้ว ทำวิชชาให้ เกิดขึ้น เธอกระทำที่สุด แห่งทุกข์ได้ ในทิฏฐธรรม นี้ นั่นเทียว.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! แม้ด้วยเหตุมีประมาณเท่านี้แล อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้ มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระ สัทธรรมนี้.


(หน้า 184)
๔๔ -2
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ข. หมวดเนื่องด้วยอาหารสี่

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีหรือที่จะทำให้อริยสาวก เป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความ เลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระ สัทธรรมนี้ ?”

มีอยู่ ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในกาลใดแลอริยสาวกมารู้ชัดซึ่งอาหาร ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งอาหารซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอาหาร ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่ง อาหาร.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย !ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มี สัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของ เขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! อาหาร เป็นอย่างไรเล่า ?เหตุเป็นแดนเกิดแห่งอาหาร เป็นอย่างไรเล่า ? ความดับ ไม่เหลือแห่งอาหาร เป็นอย่างไรเล่า ? ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอาหาร เป็นอย่างไรเล่า ?

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! อาหาร ๔ อย่างเหล่านี้ย่อมเป็นไปเพื่อความดำรงอยู่ของภูตสัตว์ทั้งหลาย หรือว่า เพื่ออนุเคราะห์แก่สัมภเวสีทั้งหลาย.


(หน้า 185)
๔๔ -3
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
อาหาร ๔ อย่าง อย่างไรเล่า ?

สี่อย่าง คือ :-
กพฬีการาหาร (ที่หยาบบ้าง ละเอียดบ้าง) เป็นที่หนึ่ง
ผัสสาหาร เป็นที่สอง
มโนสัญเจตนาหาร เป็นที่สาม
วิญญาณาหาร เป็นที่สี่.

ความก่อขึ้นพร้อมแห่งอาหาร ย่อมมีเพราะความก่อขึ้นพร้อมแห่งตัณหา.
ความดับไม่เหลือแห่งอาหาร ย่อมมีเพราะความดับไม่เหลือแห่งตัณหา.
มรรคอันประกอบด้วยองค์แปดอันประเสริฐ นั่นเองเป็น ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับ ไม่เหลือแห่ง อาหาร; ได้แก่สิ่งเหล่านี้ คือ ความเห็นชอบ ความดำริชอบการพูดจา ชอบ การทำการงานชอบ การเลี้ยงชีวิตชอบ ความพากเพียรชอบ ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งอาหารอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุ เป็นแดน เกิดแห่ง อาหาร อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอาหาร อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับ ไม่เหลือ แห่งอาหาร อย่างนี้.

อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ถอนอนุสัยแห่งทิฏฐิ และมานะว่า เรามี เราเป็น ได้โดยประการทั้งปวง ละอวิชชาแล้ว ทำวิชชาให้เกิดขึ้นเธอกระทำที่สุด แห่งทุกข์ได้ ในทิฏฐธรรมนี้ นั่นเทียว.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ด้วยเหตุแม้เพียงเท่านี้แลอริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มี สัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 186)
๔๔ -4
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ค. หมวดเนื่องด้วยอริยสัจสี่

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีหรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มี สัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระ สัทธรรมนี้ ?” มีอยู่

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งทุกข์ ซึ่งเหตุ เป็นแดนเกิด แห่งทุกข์ ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งทุกข์ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งทุกข์.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็น ผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของ เขา ดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความ เลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ทุกข์ เป็นอย่างไรเล่า ?แม้ความเกิด ก็เป็นทุกข์ แม้ความ แก่ ก็เป็นทุกข์ แม้ความตาย ก็เป็นทุกข์ แม้ความโศก ความร่ำไรรำพัน ความทุกข์ กาย ความทุกข์ใจ ความคับ แค้นใจ ก็เป็นทุกข์ การประสบกับสิ่ง ไม่เป็นที่รักที่พอใจ ก็เป็นทุกข์ ความพลัดพรากจาก สิ่งเป็น ที่รักที่พอใจ ก็เป็นทุกข์ ปรารถนาสิ่งใด ไม่ได้สิ่งนั้น ก็เป็นทุกข์ กล่าวโดยย่อ อุปาทานขันธ์ทั้งห้า เป็นทุกข์. ท่านผู้มีอายุ ทั้งหลาย ! นี้เรียกว่า ทุกข์.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เหตุเป็นแดนเกิดแห่งทุกข์เป็นอย่างไรเล่า ?
ตัณหานี้ใด อันเป็นเครื่องทำให้มีภพใหม่ อันประกอบอยู่ด้วยความกำหนัด ด้วยอำนาจ ความเพลิน เป็นเครื่องทำให้เพลินอย่างยิ่งในอารมณ์นั้นๆ ได้แก่ กามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา.
ท่านผู้มีอายุ ทั้งหลาย ! นี้เรียกว่า เหตุเป็นแดนเกิดแห่งทุกข์.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ความดับไม่เหลือแห่งทุกข์เป็นอย่างไรเล่า ? ความจาง คลายดับ ไม่เหลือ แห่งตัณหา นี้นั่นเองเป็นความสละทิ้ง เป็นความสลัดคืน เป็นความปล่อย เป็นความทำ ไม่ให้มีที่อาศัย ซึ่งตัณหานั้น อันใด ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! นี้เรียกว่า ความดับไม่เหลือแห่ง ทุกข์.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ข้อปฏิบัติ ให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งทุกข์ เป็นอย่างไรเล่า ?
มรรคอันประกอบด้วยองค์แปดอันประเสริฐ นี้นั่นเอง ได้แก่ ความเห็นชอบ ความดำริชอบ การพูดจา ชอบการทำการงานชอบ การเลี้ยงชีวิตชอบ ความพาก เพียรชอบ ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ. ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย !นี้เรียกว่า ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งทุกข์.
189
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งทุกข์ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งทุกข์อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งทุกข์ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับ ไม่เหลือแห่งทุกข์ อย่างนี้.

อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัยถอนอนุสัย แห่งทิฏฐิและมานะว่า เรามีเราเป็น ได้โดยประการทั้งปวง ละอวิชชาแล้ว ทำวิชชาให้เกิดขึ้น เธอกระทำที่สุดแห่งทุกข์ได้ ในทิฏฐธรรมนี้ นั่นเทียว.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ด้วยเหตุแห่งเพียงเท่านี้แล อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 190)
๔๔ (๑)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๑ เกี่ยวกับชรามรณะ)

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีหรือที่จะทำให้อริยสาวก เป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของ ท่านดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้ว ด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระ สัทธรรมนี้ ?” มีอยู่

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในกาลใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งชรามรณะ ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งชรามรณะ ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชรามรณะซึ่งข้อปฏิบัติ ให้ถึงซึ่งความดับ ไม่เหลือ แห่งชรามรณะ.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิ ของเขาดำเนินไปตรงเขาประกอบแล้ว ด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย! ชรามรณะ เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งชรามรณะ เป็นอย่างไรเล่า ? ความดับไม่เหลือแห่งชรามรณะ เป็นอย่างไรเล่า ? ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชรา มรณะ เป็นอย่างไรเล่า ?

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับชรามรณะโดยนัยแห่งอริยสัจสี่พึงดูได้จากหนังสือเล่มนี้ ที่หน้า ๔๐–๔๑ ตั้งแต่คำว่า ความแก่ความคร่ำคร่า ความมีฟันหลุด...ถึงคำว่า...ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งชรามรณะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งชรามรณะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชรามรณะอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชรามรณะ อย่างนี้. อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทา ปฏิฆานุสัย ... (ข้อความต่อไปนี้เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งคำว่า) ... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 192)
๔๔ (๒)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๒ เกี่ยวกับชาติ)

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีหรือ ที่จะทำให้อริยสาวก เป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่าน ดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้ว ด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

มีอยู่ ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในกาลใดแลอริยสาวกมารู้ชัดซึ่งชาติ ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งชาติซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชาติ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชาติ.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิ ของเขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ชาติเป็นอย่างไรเล่า ? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งชาติ เป็นอย่างไรเล่า ? ความดับไม่เหลือแห่งชาติ เป็นอย่างไรเล่า ? ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชาติ เป็นอย่างไรเล่า ?

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับชาติ โดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือ เล่มนี้ ที่หน้า ๔๑ ตั้งแต่คำว่า การเกิด การกำเนิด การก้าวลง...ถึงคำว่า...ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งชาติ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งชาติอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งชาติ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับ ไม่เหลือแห่งชาติ อย่างนี้.

อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ...(ข้อความต่อไปเหมือนกับข้อความ ในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งคำว่า) ... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 193)
๔๔ (๓)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๓ เกี่ยวกับภพ)

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีหรือที่จะทำให้อริยสาวก เป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่านดำเนินไปตรง ท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่ พระสัทธรรมนี้ ?”

มีอยู่ ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในการใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งภพ ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งภพซึ่งความดับไม่เหลือแห่งภพ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งภพ.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ภพเป็นอย่างไรเล่า ?เหตุเป็นแดนเกิดแห่งภพ เป็นอย่างไรเล่า ? ความดับไม่เหลือแห่งภพ เป็นอย่างไรเล่า ? ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งภพ เป็นอย่างไรเล่า ?

(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับภพ โดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือเล่มนี้ ที่หน้า ๔๒ ตั้งแต่คำว่าภพทั้งหลาย ๓ อย่างเหล่านี้คือ กามภพ รูปภพ อรูปภพ ...ถึงคำว่า...ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).
194
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งภพ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่งภพ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งภพ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งภพ อย่างนี้.

อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ...(ข้อความต่อไปนี้เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า)...

ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 194)
๔๔ (๔)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๔ เกี่ยวกับอุปาทาน)

หมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า) ... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 196)
๔๔ (๕)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๕ เกี่ยวกับตัณหา)

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีหรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็น ผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่านดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระ สัทธรรมนี้ ?” มีอยู่

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในกาลใดแลอริยสาวกมารู้ชัดซึ่งตัณหา ซึ่งเหตุเป็น แดนเกิด แห่งตัณหาซึ่งความดับไม่เหลือแห่งตัณหา ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่ง ความดับไม่เหลือ แห่งตัณหา.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย !ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมา ทิฏฐิ ทิฏฐิของเขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหว ในธรรม มาสู่พระ สัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ตัณหา เป็นอย่างไรเล่า ?เหตุเป็นแดนเกิดแห่งตัณหา เป็นอย่างไรเล่า ? ความดับไม่เหลือแห่งตัณหา เป็นอย่างไรเล่า ? ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่ง ความดับไม่เหลือแห่งตัณหา เป็นอย่างไรเล่า ?
(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับตัณหาโดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือ เล่มนี้ ที่หน้า ๔๓ ตั้งแต่คำว่าหมู่แห่งตัณหาทั้งหลาย ๖ หมู่เหล่านี้ คือ ...ถึงคำว่า ...ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).
197
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งตัณหา อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุ เป็นแดนเกิดแห่งตัณหาอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งตัณหา อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งตัณหาอย่างนี้. อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ...
(ข้อความต่อไปนี้เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า) ... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 198)
๔๔ (๖)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๖ เกี่ยวกับเวทนา)

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีหรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มี สัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่านดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?”

มีอยู่ ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในกาลใดแลอริยสาวกมารู้ชัดซึ่ง เวทนา ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่ง เวทนาซึ่งความดับไม่เหลือแห่งเวทนา ซึ่งข้อ ปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งเวทนา.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มี สัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.
198
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เวทนา เป็นอย่างไรเล่า ?เหตุเป็นแดนเกิดแห่งเวทนา เป็นอย่างไรเล่า ? ความดับไม่เหลือแห่งเวทนา เป็นอย่างไรเล่า ? ข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งเวทนา เป็นอย่างไรเล่า ? (ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับ เวทนา โดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือเล่มนี้ ที่หน้า ๔๔ ตั้งแต่คำว่า หมู่แห่งเวทนาทั้งหลาย ๖ หมู่เหล่านี้ คือ ... ถึงคำว่า...ความระลึกชอบ ความตั้งใจ มั่นชอบ).

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งเวทนา อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุ เป็นแดนเกิดแห่งเวทนาอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งเวทนา อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งเวทนาอย่างนี้.

อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย... (ข้อความต่อไปนี้เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า) ... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 199)
๔๔ (๗)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๗ เกี่ยวกับผัสสะ)

อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ...(ข้อความต่อไปนี้เหมือนกับ ข้อความ ในตอนท้าย แห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า)... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 201)
๔๔ (๘)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๘ เกี่ยวกับ สฬายตนะ)

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีหรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่านดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระ สัทธรรมนี้ ?”

มีอยู่ ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในกาลใดแลอริยสาวกมารู้ชัดซึ่งสฬายตนะ ซึ่งเหตุเป็น แดนเกิดแห่งสฬายตนะ ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่ง ความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้
201
อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความ เลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! สฬายตนะ เป็นอย่างไรเล่า ?เหตุเป็นแดนเกิดแห่งสฬายตนะ เป็นอย่างไรเล่า ? ความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ เป็นอย่างไรเล่า ? ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่ง ความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ เป็นอย่างไรเล่า ?
(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับสฬายตนะโดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือเล่มนี้ ที่หน้า ๔๕ ตั้งแต่คำว่า จักข๎วายตนะ โสตายตนะ...ถึงคำว่า...ความระลึกชอบ ความตั้งใจ มั่นชอบ).

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งสฬายตนะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็น แดนเกิด แห่งสฬายตนะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อ ปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ อย่างนี้. อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทา ปฏิฆานุสัย ... (ข้อความต่อไปนี้เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า) ... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 202)
๔๔ (๙)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๙ เกี่ยวกับนามรูป)

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีหรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่านดำเนินไปตรงท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระ สัทธรรมนี้ ?”มีอยู่

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในกาลใดแลอริยสาวกมารู้ชัดซึ่งนามรูป ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งนามรูป ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งนามรูป ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งนามรูป.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย !ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระ สัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! นามรูป เป็นอย่างไรเล่า ?เหตุเป็นแดนเกิดแห่งนามรูป เป็นอย่างไรเล่า ? ความดับไม่เหลือแห่งนามรูป เป็นอย่างไรเล่า ? ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งนามรูป เป็นอย่างไรเล่า ?
(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับนามรูปโดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือเล่มนี้ ที่หน้า ๔๖ ตั้งแต่คำว่า เวทนา สัญญา เจตนาผัสสะ...ถึงคำว่า...ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งนามรูป อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งนามรูป อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งนามรูปอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งนามรูป อย่างนี้. อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ...(ข้อความต่อไปนี้เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า) ... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 203)
๔๔ (๑๐)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๑๐ เกี่ยวกับวิญญาณ)

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่น ยังมีหรือ ที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของท่านดำเนินไปตรง ท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระ สัทธรรมนี้ ?”มีอยู่

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในกาลใดแลอริยสาวกมารู้ชัดซึ่งวิญญาณ ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งวิญญาณ ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งวิญญาณ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งวิญญาณ.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย !ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มี สัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระ สัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! วิญญาณ เป็นอย่างไรเล่า ?เหตุเป็นแดนเกิดแห่งวิญญาณ เป็นอย่างไร เล่า ? ความดับไม่เหลือแห่งวิญญาณ เป็นอย่างไรเล่า ? ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งวิญญาณ เป็นอย่างไรเล่า ?
(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับวิญญาณโดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือเล่มนี้ ที่หน้า ๔๖-๔๗ ตั้งแต่คำว่า หมู่แห่งวิญญาณทั้งหลาย๖ หมู่เหล่านี้ คือ ...ถึงคำว่า...ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ).

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งวิญญาณ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งวิญญาณอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งวิญญาณอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งวิญญาณ อย่างนี้.

อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ...(ข้อความต่อไปนี้เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า) ... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 205)
๔๔ (๑๑)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๑๑ เกี่ยวกับสังขาร)

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่น ยังมีหรือ ที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของท่านดำเนินไปตรง ท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระ สัทธรรมนี้ ?” มีอยู่

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในกาลใดแลอริยสาวกมารู้ชัดซึ่งสังขาร ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งสังขารซึ่งความดับไม่เหลือแห่งสังขาร ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งสังขาร.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย !ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระ สัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! สังขาร เป็นอย่างไรเล่า ?เหตุเป็นแดนเกิดแห่งสังขาร เป็นอย่างไรเล่า ? ความดับไม่เหลือแห่งสังขาร เป็นอย่างไรเล่า ? ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งสังขาร เป็นอย่างไรเล่า ?
(ต่อไปนี้ เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับสังขารโดยนัยแห่งอริยสัจสี่ พึงดูได้จากหนังสือ เล่มนี้ ที่หน้า ๔๗ ตั้งแต่คำว่า สังขารทั้งหลาย ๓ หมู่เหล่านี้คือ ...ถึงคำว่า... ความระลึกชอบ ความตั้งใจ มั่นชอบ).
206
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งสังขาร อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่ง สังขารอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งสังขาร อย่างนี้รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึง ซึ่งความดับ ไม่เหลือแห่งสังขารอย่างนี้.

อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ... (ข้อความต่อไปนี้เหมือนกับข้อความใน ตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า) ... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.


(หน้า 207)
๔๔ (๑๒)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๑๒ เกี่ยวกับ อวิชชา)

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่นยังมีหรือที่จะทำให้อริยสาวก เป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่านดำเนินไปตรง ท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหว ในธรรมมาสู่พระ สัทธรรมนี้ ?”มีอยู่

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในกาลใดแลอริยสาวกมารู้ชัดซึ่งอวิชชา ซึ่งเหตุเป็นแดน เกิดแห่งอวิชชา ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอวิชชา ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งอวิชชา.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย !ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของเขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระ สัทธรรมนี้.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! อวิชชา เป็นอย่างไรเล่า? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งอวิชชา เป็นอย่างไรเล่า? ความดับไม่เหลือแห่งอวิชชา เป็นอย่างไรเล่า ? ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอวิชชา เป็นอย่างไรเล่า ?

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! อวิชชา คือ ความไม่รู้ในทุกข์ ความไม่รู้ในเหตุเป็น แดนเกิด แห่งทุกข์ ความไม่รู้ในความดับไม่เหลือแห่งทุกข์ ความไม่รู้ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งทุกข์.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย !นี้เรียกว่า อวิชชา.
ความก่อขึ้นพร้อมแห่งอวิชชา ย่อมมีเพราะ
ความก่อขึ้นพร้อมแห่งอาสวะ.
ความดับไม่เหลือแห่งอวิชชา ย่อมมีเพราะ
ความดับไม่เหลือแห่งอาสวะ.

มรรคอันประกอบด้วยองค์แปดอันประเสริฐนี้นั่นเอง เป็นข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งอวิชชา; ได้แก่สิ่งเหล่านี้ คือ ความเห็นชอบ ความดำริชอบการพูดจาชอบ การทำการงานชอบ การเลี้ยงชีวิตชอบความพากเพียรชอบ ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งอวิชชา อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่งอวิชชา อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอวิชชาอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความ ดับไม่เหลือแห่งอวิชชา อย่างนี้.

อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ...(ข้อความต่อไปนี้เหมือนกับข้อความในตอนท้ายแห่งหมวด ก. จนกระทั่งถึงคำว่า) ... ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระสัทธรรมนี้.

(หน้า 208)
๔๔ (๑๓)
สัมมาทิฏฐิโลกุตตระ นานาแบบ
ง. หมวดเนื่องด้วยปฏิจจสมุปปันนธรรม ตามหลักแห่งปฏิจจสมุปบาท
(ง. ๑๓ เกี่ยวกับ อาสวะ)

“ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ก็ปริยายแม้อย่างอื่น ยังมีหรือที่จะทำให้อริยสาวกเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิทิฏฐิของท่านดำเนินไปตรง ท่านประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหวในธรรมมาสู่พระสัทธรรมนี้ ?” มีอยู่

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! คือ ในกาลใดแลอริยสาวกมารู้ชัดซึ่งอาสวะ ซึ่งเหตุเป็นแดนเกิด แห่ง อาสวะ ซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอาสวะ ซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือ แห่งอาสวะ.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย !ด้วยเหตุแม้มีประมาณเท่านี้ อริยสาวกนั้น ชื่อว่าเป็นผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของ เขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใสไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระ สัทธรรมนี้.
209
ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! อาสวะ เป็นอย่างไรเล่า ? เหตุเป็นแดนเกิดแห่งอาสวะ เป็นอย่างไรเล่า ? ความดับไม่เหลือแห่งอาสวะ เป็นอย่างไรเล่า ? ข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอาสวะ เป็นอย่างไรเล่า ?

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! อาสวะ ๓ อย่างนี้ มีอยู่

คือ กามาสวะ ภวาสวะ อวิชชาสวะ.
ความก่อขึ้นพร้อมแห่งอาสวะ ย่อมมีเพราะความก่อขึ้นพร้อมแห่งอวิชชา.
ความดับไม่เหลือแห่งอาสวะ ย่อมมีเพราะความดับไม่เหลือแห่งอวิชชา.

มรรคอันประกอบด้วยองค์แปดอันประเสริฐนี้นั่นเอง เป็นข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับไม่เหลือแห่ง อาสวะ; ได้แก่สิ่งเหล่านี้ คือ ความเห็นชอบ ความดำริชอบ การพูดจาชอบ การทำการงานชอบ การเลี้ยงชีวิตชอบความพากเพียรชอบ ความระลึกชอบ ความตั้งใจมั่นชอบ.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! เมื่อใดแล อริยสาวกมารู้ชัดซึ่งอาสวะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งเหตุเป็นแดนเกิดแห่ง อาสวะอย่างนี้ รู้ชัดซึ่งความดับไม่เหลือแห่งอาสวะ อย่างนี้ รู้ชัดซึ่งข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความดับ ไม่เหลือแห่งอาสวะ อย่างนี้.

อริยสาวกนั้น ละราคานุสัย บรรเทาปฏิฆานุสัย ถอนอนุสัยแห่งทิฏฐิและมานะว่า เรามีเราเป็น ได้โดย ประการทั้งปวงละอวิชชาแล้ว ทำวิชชาให้เกิดขึ้น เธอกระทำที่สุดแห่งทุกข์ได้ ในทิฏฐิธรรมนี้ นั่นเทียว.

ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ! ด้วยเหตุแม้เพียงเท่านี้แลอริยสาวกนั้น ชื่อว่าผู้มีสัมมาทิฏฐิ ทิฏฐิของ เขาดำเนินไปตรง เขาประกอบแล้วด้วยความเลื่อมใส ไม่หวั่นไหวในธรรม มาสู่พระ สัทธรรมนี้.


(หน้า 214)
๔๕
คุณสมบัติพระโสดาบัน (นัยที่ ๑)

ครั้งนั้น พระสารีบุตรเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคแล้ว นั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง ครั้นแล้วพระผู้มีพระภาคได้ตรัสถามท่าน พระสารีบุตรว่า :

สารีบุตร ! ที่เรียกว่า โสตาปัตติยังคะ โสตาปัตติยังคะ ดังนี้.  โสตาปัตติยังคะ เป็นอย่างไรเล่า ?

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ! โสตาปัตติยังคะ คือ :-
(๑) การคบสัตบุรุษ (สปฺปริสสํ เสว)
(๒) การฟังพระสัทธรรม (สทฺธมฺมสฺสวน)
(๓) การทำไว้ในใจโดยแยบคาย (โยนิโสมนสิการ)
(๔) การปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม (ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติ)

ถูกแล้ว ถูกแล้ว สารีบุตร ! โสตาปัตติยังคะ คือการคบสัตบุรุษ การฟังพระสัทธรรม การทำไว้ในใจ โดยแยบคาย การปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม.


(หน้า 215)
๔๖
คุณสมบัติพระโสดาบัน (นัยที่ ๒)

ช่างไม้ทั้งหลาย ! อริยสาวกผู้ประกอบด้วยธรรม๔ ประการ ย่อมเป็นพระโสดาบัน มีความไม่ตกต่ำ เป็นธรรมดา เป็นผู้เที่ยงแท้ที่จะตรัสรู้ในเบื้องหน้า.

ธรรม ๔ ประการนั้น เป็นอย่างไรเล่า ?
๔ ประการ คือ :- อริยสาวกในธรรมวินัยนี้