พระไตรปิฎก ฉบับหลวง เล่มที่ ๑๖สุตตันตปิฎก หน้าที่ ๑๔๗ – ๑๖๒

สัตติมสูตร (ธาตุ ๗ ประการ)

          [๓๕๒] ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อารามของท่าน อนาถบิณฑิก เศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี ณ ที่นั้นแล พระผู้มีพระภาค ตรัสเรียกภิกษุทั้งหลาย ... แล้วได้ตรัสว่า

          ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธาตุเหล่านี้มี ๗ ประการ ธาตุ ๗ ประการเป็นไฉน คือ อาภาธาตุ สุภาธาตุ อากาสานัญจายตนธาตุ วิญญาณัญจายตนธาตุ อากิญจัญญายตนธาตุ เนวสัญญานาสัญญายตนธาตุ สัญญาเวทยิตนิโรธธาตุ ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธาตุ ๗ ประการเหล่านี้แล

          ครั้นพระผู้มีพระภาคตรัสอย่างนี้แล้ว ภิกษุรูปหนึ่งได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ อาภาธาตุ สุภาธาตุอากาสานัญจายตนธาตุ วิญญาณัญจายตนธาตุ อากิญจัญญายตนธาตุ เนวสัญญานาสัญญายตนธาตุ และ สัญญาเวทยิตนิโรธธาตุ ธาตุเหล่านี้แต่ละอย่าง อาศัยอะไรจึงปรากฏได้

          [๓๕๓] พระผู้มีพระภาคตรัสตอบว่า ดูกรภิกษุ
อาภาธาตุ(แสงสว่าง) อาศัยความมืด จึงปรากฏได้
สุภาธาตุ(สุกใส) อาศัยความไม่งาม จึงปรากฏได้
อากาสานัญจายตนธาตุ อาศัยรูป จึงปรากฏได้
วิญญาณัญจายตนธาตุ อาศัยอากาสานัญจายตนะ จึงปรากฏได้
อากิญจัญญายตนธาตุ อาศัยวิญญาณัญจายตนะ จึงปรากฏได้
เนวสัญญานาสัญญายตนธาตุ อาศัยอากิญจัญญายตนะ จึงปรากฏได้
สัญญาเวทยิตนิโรธธาตุ อาศัยนิโรธจึงปรากฏได้

          ภิ. ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ อาภาธาตุ สุภาธาตุ อากาสานัญจายตนธาตุ วิญญาณัญจายตนธาตุ อากิญจัญญายตนธาตุ เนวสัญญานาสัญญายตนธาตุ สัญญาเวทยิตนิโรธธาตุ ธาตุเหล่านี้แต่ละอย่าง บุคคลพึงบรรลุเป็นสมาบัติอย่างไร

          [๓๕๔] พ. ดูกรภิกษุ อาภาธาตุ สุภาธาตุ อากาสานัญจายตนธาตุ วิญญาณัญจายตนธาตุ อากิญจัญญายตนธาตุ ธาตุเหล่านี้แต่ละอย่าง บุคคลพึงบรรลุเป็น สัญญาสมาบัติ เนวสัญญาธาตุสังยุตต์