ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร (ปฐมเทศนา) สาระสำคัญ โทษของกาม....ทางสายกลาง(มรรค8)..เกิดแก่เจ็บตาย เป็นทุกข์ โดยย่อคืออุปาทานขันธ์5 เป็นทุกข์... สิ่งใด มีความเกิด สิ่งนั้นมีความดับเป็นธรรมดา

เว็บไซต์ อนาคามี เผยแพร่คำพระศาสดา เผยแพร่คำสอนตถาคต เว็บไซต์เผยแพร่พระสุตรคำสอนของพระพุทธเจ้า คลิปคำสอน คลิปสาธยายธรรม

ค้นหาคำที่ต้องการ

ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร (ปฐมเทศนา) กามสุข.. ทางสายกลาง..

697

(เนื้อหาพอสังเขป)

1.กามสุขในกามทั้งหลาย เป็นธรรมอันเลว เป็นของชาวบ้าน

2.ปฏิปทาสายกลาง ไม่เข้าไปใกล้ที่สุดสองอย่างนั้น ปฏิปทาสายกลางนั้น ได้แก่อริยมรรค มีองค์ ๘

3.ทุกขอริยสัจ คือ ความเกิดก็เป็น ทุกข์ ความแก่ ก็เป็นทุกข์ ความเจ็บไข้ก็เป็นทุกข์ ความตายก็ เป็นทุกข์ ความประจวบด้วยสิ่ง ที่ไม่เป็นที่รัก ก็เป็นทุกข์ ความพลัดพรากจากสิ่งเป็นที่รัก ก็เป็นทุกข์ ปรารถนาสิ่งใด ไม่ได้สิ่งนั้นก็เป็นทุกข์ โดยย่นย่อ อุปาทานขันธ์ ๕ เป็นทุกข์

4. ตรัสเรื่องญาณทัศนะมี 3 รอบ สิ่งใดสิ่งหนึ่ง มีความเกิดขึ้น เป็นธรรมดา สิ่งนั้นทั้งมวล มีความดับ เป็นธรรมดา พระโกณทัญญะ เกิดดวงตาเห็นธรรม

(ปฐมเทศนาโดยย่อ พระพุทธเจ้าตรัสเรื่อง โทษของกาม.. ทางสายกลาง(มรรค8).. เกิดแก่เจ็บตาย เป็นทุกข์ ไม่ประสบสิ่งที่รัก ความพลัดพราก เป็นทุกข์ โดยย่อคืออุปาทานขันธ์5 เป็นทุกข์... สิ่งใด มีความเกิด สิ่งนั้นมีความดับเป็นธรรมดา)

เทวดารับรู้ .. ครั้นพระผู้มีพระภาคทรงประกาศธรรมจักรให้เป็นไปแล้ว เหล่าภุมมเทวดา ได้บันลือ เสียงว่า นั่น พระธรรมจักร อันยอดเยี่ยม พระผู้มี พระภาค ทรงประกาศให้เป็นไปแล้ว ณป่าอิสิปตนะ มฤคทายวัน เขตพระนคร พาราณสี อันสมณะ พราหมณ์ เทวดา มาร พรหม หรือใครๆ ในโลก จะ ปฏิวัติไม่ได้.

เทวดาส่งต่อ เทวดาชั้นจาตุมหาราช ได้ยินเสียงของพวกภุมมเทวดาแล้ว ก็บันลือ เสียงต่อไป. เทวดาชั้นยามา ชั้นดุสิต ชั้นนิมมานรด ปรนิมมิตวสวดี เทวดาที่นับเนื่องในหมู่พรหม

โลกธาตุสะเทือน ทั้งหมื่นโลกธาตุนี้ได้หวั่นไหวสะเทือนสะท้าน ทั้งแสงสว่างอันยิ่งใหญ่ หาประมาณ มิได้ได้ปรากฏ แล้ว ในโลก ล่วงเทวานุภาพ ของเทวดาทั้งหลาย

สาวกอรหันต์รูปแรก พระผู้มีพระภาคทรงเปล่งพระอุทานว่า...โกณฑัญญะ ได้รู้แล้วหนอท่านผู้เจริญ โกณฑัญญะได้รู้แล้ว หนอ คำว่า อัญญาโกณฑัญญะ นี้ จึงได้เป็นชื่อของท่าน พระโกณฑัญญะ ด้วยประการฉะนี้.

พระไตรปิฎก ฉบับหลวง เล่มที่ ๔ วินัยปิฎก มหาวรรค ภาค ๑ หน้าที่ ๑๕

ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร (ปฐมเทศนา)

(โทษของกาม)

[๑๓] ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาครับสั่งกะพระปัญจวัคคีย์ว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย ที่สุดสองอย่างนี้ อันบรรพชิตไม่ควรเสพ คือ

การประกอบตนให้พัวพัน ด้วยกามสุขในกามทั้งหลาย เป็นธรรมอันเลว เป็นของชาวบ้าน เป็นของปุถุชน ไม่ใช่ของพระอริยะ ไม่ประกอบด้วยประโยชน์ ๑

การประกอบความเหน็ดเหนื่อยแก่ตน เป็นความลำบาก ไม่ใช่ของ พระอริยะ ไม่ประกอบด้วยประโยชน์ ๑

(ทางสายกลางคือมรรค8-ไม่เข้าไปส่วนสุดทั้งสอง)

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ปฏิปทาสายกลาง ไม่เข้าไปใกล้ที่สุดสองอย่างนั้น นั่นตถาคตได้ตรัสรู้แล้ว ด้วยปัญญาอันยิ่ง ทำดวงตาให้เกิด ทำญาณให้เกิด ย่อมเป็นไปเพื่อความสงบเพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพาน

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ปฏิปทาสายกลางที่ตถาคตได้ตรัสรู้แล้วด้วย ปัญญาอันยิ่ง ทำดวงตาให้เกิด ทำญาณให้เกิด ย่อมเป็นไปเพื่อความสงบ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพานนั้น เป็นไฉน?

                ปฏิปทาสายกลางนั้น ได้แก่อริยมรรค มีองค์ ๘ นี้แหละ คือปัญญา อันเห็นชอบ ๑ ความดำริชอบ ๑ เจรจาชอบ ๑ การงานชอบ ๑ เลี้ยงชีวิตชอบ ๑ พยายามชอบ ๑ ระลึกชอบ ๑ ตั้งจิตชอบ ๑

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย นี้แลคือปฏิปทาสายกลางนั้น ที่ตถาคตได้ตรัสรู้แล้ว ด้วยปัญญาอันยิ่ง ทำดวงตาให้เกิด ทำญาณให้เกิด ย่อมเป็นไปเพื่อความสงบ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้เพื่อนิพพาน.

(เกิด แก่ เจ็บ ตาย เป็นทุกข์ เพราะยึดในขันธ์5)

                [๑๔] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ข้อนี้แลเป็นทุกขอริยสัจ คือ ความเกิดก็เป็น ทุกข์ ความแก่ ก็เป็นทุกข์ ความเจ็บไข้ก็เป็นทุกข์ ความตายก็เป็นทุกข์ ความประจวบ ด้วยสิ่ง ที่ไม่เป็นที่รัก ก็เป็นทุกข์ ความพลัดพรากจากสิ่งเป็นที่รัก ก็เป็นทุกข์ ปรารถนาสิ่งใด ไม่ได้สิ่งนั้นก็เป็นทุกข์โดยย่นย่อ อุปาทานขันธ์ ๕ เป็นทุกข์

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ข้อนี้แลเป็นทุกขสมุทัยอริยสัจ คือ ตัณหาอัน ทำให้เกิดอีก ประกอบด้วยความกำหนัดด้วยอำนาจความเพลิน มีปกติเพลิดเพลิน ในอารมณ์ นั้นๆ คือ กามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา.

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ข้อนี้แลเป็นทุกขนิโรธอริยสัจ คือ ตัณหานั่นแล ดับ โดยไม่เหลือด้วยมรรค คือ วิราคะ สละ สละคืน ปล่อยไป ไม่พัวพัน.

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ข้อนี้แลเป็นทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ คือ อริยมรรคมีองค์ ๘ นี้แหละ คือ ปัญญาเห็นชอบ ๑ ... ตั้งจิตชอบ ๑.
..............................................................................................................................

(เห็นอริยสัจสี่)

(ทุกขอริยสัจ)

              [๑๕] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ดวงตา ญาณ ปัญญา วิทยา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้นแล้วแก่เรา ในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยฟังมาก่อนว่า นี้ทุกขอริยสัจ

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ดวงตา ญาณ ปัญญา วิทยา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้น แล้วแก่เราในธรรมทั้งหลายที่เราไม่เคยฟังมาก่อนว่า ทุกขอริยสัจนี้นั้นแล ควรกำหนดรู้.

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ดวงตา ญาณ ปัญญา วิทยา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้นแล้วแก่เราในธรรมทั้งหลาย ที่เราไม่เคยฟังมาก่อนว่า ทุกขอริยสัจนี้นั้นแล เราก็ได้กำหนดรู้แล้ว.
..............................................................................................................................

(ทุกขสมุทัยอริยสัจ)

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ดวงตา ญาณ ปัญญา วิทยา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้นแล้วแก่เราในธรรมทั้งหลาย ที่เราไม่เคยฟังมาก่อนว่า นี้ทุกขสมุทัยอริยสัจ

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ดวงตา ญาณ ปัญญา วิทยา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้นแล้วแก่เราในธรรมทั้งหลาย ที่เราไม่เคยฟังมาก่อนว่า ทุกขสมุทัยอริยสัจนี้ นั้นแล ควรละเสีย.

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ดวงตา ญาณ ปัญญา วิทยา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้นแล้วแก่เราในธรรมทั้งหลาย ที่เราไม่เคยฟังมาก่อนว่า ทุกขสมุทัยอริยสัจ
นี้ แลนั้นแล เราได้ละแล้ว
..............................................................................................................................

(ทุกขนิโรธอริยสัจ)

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ดวงตา ญาณ ปัญญา วิทยา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้นแล้วแก่เราในธรรมทั้งหลาย ที่เราไม่เคยฟังมาก่อนว่า นี้ทุกขนิโรธอริยสัจ

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ดวงตา ญาณ ปัญญา วิทยา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้นแล้วแก่เรา ในธรรมทั้งหลาย ที่เราไม่เคยฟังมาก่อนว่า ทุกขนิโรธอริยสัจ
นี้นั้นแล ควรทำให้แจ้ง

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ดวงตา ญาณ ปัญญา วิทยา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้น แล้วแก่เราในธรรมทั้งหลาย ที่เราไม่เคยฟังมาก่อนว่า ทุกขนิโรธอริยสัจนี้ นั้นแล เราทำให้แจ้งแล้ว.
..............................................................................................................................

(ทุกขนิโรธคามินี ปฏิปทาอริยสัจ)

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ดวงตา ญาณ ปัญญา วิทยา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้น แล้วแก่เราในธรรมทั้งหลาย ที่เราไม่เคยฟังมาก่อนว่า นี้ทุกขนิโรธคามินี ปฏิปทาอริยสัจ.

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ดวงตา ญาณ ปัญญา วิทยา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้น แล้วแก่เราในธรรมทั้งหลาย ที่เราไม่เคยฟังมาก่อนว่า ทุกขนิโรธคา มินีปฏปทา อริยสัจนี้นั้นแล ควรให้เจริญ.

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ดวงตา ญาณ ปัญญา วิทยา แสงสว่าง ได้เกิดขึ้น แล้วแก่เราในธรรมทั้งหลาย ที่เราไม่เคยฟังมาก่อนว่า ทุกขนิโรธคามินี ปฏิปทาอริยสัจ นี้นั้นแล เราให้เจริญแล้ว.

..............................................................................................................................

ญาณทัสสนะ มีรอบ ๓ มีอาการ ๑๒ (ญาณ3)*

(สิ่งใดมีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา สิ่งนั้นมีความดับเป็นธรรมดา)

                [๑๖] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ปัญญาอันรู้เห็นตามเป็นจริงของเราในอริยสัจ ๔ นี้ มีรอบ ๓ มีอาการ ๑๒ อย่างนี้ ยังไม่หมดจดดีแล้ว เพียงใด ดูกรภิกษุทั้งหลาย เรายังยืนยันไม่ได้ว่าเป็นผู้ตรัสรู้สัมมาสัมโพธิญาณ อันยอดเยี่ยมในโลก พร้อมทั้ง เทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมู่สัตว์ พร้อมทั้งสมณะ พราหมณ์ เทวดาและมนุษย์ เพียงนั้น.

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็เมื่อใดแล ปัญญาอันรู้เห็นตามเป็นจริงของเรา ในอริยสัจ ๔ นี้มีรอบ ๓ มีอาการ ๑๒ อย่างนี้ หมดจดดีแล้ว

                ดูกรภิกษุทั้งหลาย เมื่อนั้น เราจึงยืนยันได้ว่าเป็นผู้ตรัสรู้ สัมมา สัมโพธิญาณ อันยอดเยี่ยมในโลก พร้อมทั้งเทวโลก มารโลก พรหมโลกในหมู่สัตว์ พร้อมทั้งสมณะ พราหมณ์ เทวดาและมนุษย์.

อนึ่ง ปัญญาอันรู้เห็นได้เกิดขึ้นแล้วแก่เราว่า ความพ้นวิเศษของเรา ไม่กลับกำเริบ ชาตินี้เป็นที่สุด ภพใหม่ไม่มีต่อไป.

ก็แลเมื่อพระผู้มีพระภาคตรัสไวยากรณภาษิตนี้อยู่ ดวงตาเห็น ธรรม ปราศจากธุลี ปราศจากมลทิน ได้เกิดขึ้นแก่ท่าน พระโกณฑัญญะ ว่า สิ่งใดสิ่งหนึ่ง มีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา สิ่งนั้นทั้งมวลมีความดับเป็นธรรมดา.

(เทวดาชั้นจาตุมหาราช บันลือเสียงต่อไปยังชั้นอื่นๆ ไปจนถึงชั้นพรหม)

[๑๗] ครั้นพระผู้มีพระภาคทรงประกาศธรรมจักรให้เป็นไปแล้ว เหล่าภุมมเทวดา ได้บันลือเสียงว่า นั่นพระธรรมจักรอันยอดเยี่ยม พระผู้มี พระภาค ทรงประกาศให้เป็นไปแล้ว ณป่าอิสิปตนะมฤคทายวัน เขตพระนคร พาราณสี อันสมณะ พราหมณ์ เทวดา มาร พรหม หรือใครๆ ในโลก จะปฏิวัติไม่ได้.

เทวดาชั้นจาตุมหาราช ได้ยินเสียงของพวกภุมมเทวดาแล้ว ก็บันลือ เสียงต่อไป.

                เทวดาชั้นดาวดึงส์ ได้ยินเสียงของพวกเทวดาชั้นจาตุมหาราชแล้ว ก็บันลือเสียงต่อไป.
                เทวดาชั้นยามา ...
                เทวดาชั้นดุสิต ...
                เทวดาชั้นนิมมานรดี ...
                เทวดาชั้นปรนิมมิตวสวดี ...
                เทวดาที่นับเนื่องในหมู่พรหม ได้ยินเสียงของพวกเทวดาชั้นปรนิมมิต วสวดีแล้ว ก็บันลือเสียงต่อไปว่า นั่นพระธรรมจักรอันยอดเยี่ยม พระผู้มีพระภาคทรง ประกาศให้เป็นไปแล้ว ณ ป่าอิสิปตนะมฤคทายวัน เขตพระนครพาราณสี อันสมณะ พราหมณ์ เทวดา มาร พรหมหรือใครๆในโลกจะปฏิวัติไม่ได้.

ชั่วขณะการครู่หนึ่งนั้น เสียงกระฉ่อนขึ้นไปจนถึงพรหมโลก ด้วยประการฉะนี้แล.

ทั้งหมื่นโลกธาตุนี้ ได้หวั่นไหวสะเทือนสะท้าน ทั้งแสงสว่างอันยิ่งใหญ่ หาประมาณมิได้ได้ปรากฏแล้วในโลก ล่วงเทวานุภาพของเทวดาทั้งหลาย.

(โกณฑัญญะสำเร็จเป็นอรหันต์องค์แรก)

ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคทรงเปล่งพระอุทานว่า ท่านผู้เจริญ โกณฑัญญะ ได้รู้แล้วหนอท่านผู้เจริญ โกณฑัญญะได้รู้แล้วหนอ เพราะเหตุนั้น คำว่า อัญญาโกณฑัญญะนี้ จึงได้เป็นชื่อของท่านพระโกณฑัญญะ ด้วยประการฉะนี้.

ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร จบ
-----------------------------------------------------

ปัญจวัคคีย์ทูลขอบรรพชาอุปสมบท

[๑๘] ครั้งนั้น ท่านพระอัญญาโกณฑัญญะ ได้เห็นธรรมแล้ว ได้บรรลุ ธรรมแล้ว ได้รู้ธรรมแจ่มแจ้งแล้ว มีธรรมอันหยั่งลงแล้ว ข้ามความสงสัยได้แล้ว ปราศจากถ้อยคำแสดง ความสงสัย ถึงความเป็นผู้แกล้วกล้า ไม่ต้องเชื่อผู้อื่น ในคำสอนของพระศาสดา ได้ทูลคำนี้ ต่อพระผู้มีพระภาคว่าขอข้าพระองค์พึงได้บรรพ ชา พึงได้อุปสมบท ในสำนักพระผู้มีพระภาค พระพุทธเจ้าข้า.

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า เธอจงเป็นภิกษุมาเถิด ดังนี้ แล้วตรัสต่อไปว่าธรรมอันเรา
กล่าวดีแล้ว เธอจงประพฤติพรหมจรรย์ เพื่อทำที่สุดทุกข์โดยชอบเถิด.

พระวาจานั้นแล ได้เป็นอุปสมบทของท่านผู้มีอายุนั้น.

*
ญาณทัสนะ อันมีรอบ (ปริวัฏฏ์) สาม มีอาการสิบสอง

ญาณในอริยสัจสี่ (3รอบ 12อาการ)
1. ทุกข์     (๑) ทุกข์นี้ ควรรู้    (๒) ทุกข์นี้ ควรกำหนดรู้     (๓) ทุกข์นี้ กำหนดรู้แล้ว
2. สมุทัย   (๑) สมุทัยนี้ ควรรู้ (๒) สมุทัยนี้ ควรละ          (๓) สมุทัยนี้ ละแล้ว
3. นิโรธ     (๑) นิโรธนี้ ควรรู้   (๒) นิโรธนี้ ควรทำให้แจ้ง   (๓) นิโรธนี้ ทำให้แจ้งแล้ว
4. มรรค    (๑) มรรคนี้ ควรรู้   (๒) มรรคนี้ ควรทำให้เจริญ (๓) มรรคนี้ ทำให้เจริญแล้ว

ญาณทั้ง ๓ คือ
สัจจญาณ (๑) ญาณที่รู้ว่า นี้ คืออะไร
กิจจญาณ (๒) ญาณที่รู้ว่า ต้องทำกิจอะไรกับสิ่งที่รู้
กตญาณ (๓) ญาณที่รู้ว่า ได้กระทำกิจนั้นจบสิ้นแล้ว