(เนื้อหาพอสังเขป)

อนุสัย 3
1. ราคานุสัย (เกิดจากสุข)
2. ปฏิฆานุสัย (เกิดจากทุกข์)
3. อวิชชานุสัย (เกิดจาก อทุกขมสุข)

อนุสัย 3 คู่กับเวทนา 3

ผลเสียของการปล่อยจิตให้เพลินกับอารมณ์ ก่อให้เกิดอนุสัยทั้ง ๓ อนุสัย ๓ ได้แก่
     ราคานุสัย (เกิดจากสุข)
     ปฏิฆานุสัย (เกิดจากทุกข์)
     อวิชชานุสัย (เกิดจาก อทุกขมสุข)

อุปริ. ม. ๑๔/๕๑๖/๘๒๒
……………………..

เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย
จึงเกิดเวทนา อันเป็นสุขบ้าง เป็นทุกข์บ้าง ไม่ใช่ทุกข์ไม่ใช่สุขบ้าง

บุคคลนั้น
1. เมื่อสุขเวทนา ถูกต้องอยู่ ย่อมเพลิดเพลิน ย่อมพร่ำสรรเสริญ เมาหมกอยู่
อนุสัยคือราคะ ย่อมตามนอน แก่บุคคลนั้น (ราคานุสัย)

2.เมื่อทุกขเวทนา ถูกต้องอยู่ เขาย่อมเศร้าโศก ย่อมระทมใจ ย่อมคร่ำครวญ ย่อมตีอกร่ำไห้ ย่อมถึงความหลงใหลอยู่
อนุสัยคือปฏิฆะ ย่อมตามนอน (เพิ่มความเคยชินให้) แก่บุคคลนั้น (ปฏิฆานุสัย)

3. เมื่อ เวทนาอันไม่ใช่ทุกข์ไม่ใช่สุข ถูกต้องอยู่ เขาย่อมไม่รู้ตามเป็นจริง
ซึ่งสมุทยะ (เหตุเกิด) ของเวทนานั้นด้วย
ซึ่งอัตถังคมะ (ความดับไม่เหลือ) แห่งเวทนานั้นด้วย
ซึ่งอัสสาทะ (รสอร่อย) ของเวทนานั้นด้วย
ซึ่งอาทีนวะ (โทษ) ของเวทนานั้นด้วย
ซึ่งนิสสรณะ (อุบายเครื่องออกพ้นไป) ของเวทนานั้นด้วย
อนุสัยคืออวิชชา ย่อมตามนอน (เพิ่มความเคยชินให้) แก่บุคคลนั้น (อวิชชานุสัย)

บุคคลนั้นหนอ
ยังละราคานุสัย อันเกิดจาก สุขเวทนาไม่ได้
ยังบรรเทาปฏิฆานุสัย อันเกิดจาก ทุกขเวทนาไม่ได้
ยังถอนอวิชชานุสัย อันเกิดจาก อทุกขมสุขเวทนาไม่ได้

เมื่อยังละอวิชชาไม่ได้ และยังทำวิชชาให้เกิดขึ้นไม่ได้แล้ว เขาจักทำที่สุดแห่งทุกข์ ในทิฏฐธรรม (รู้เห็นได้เลย) นี้ได้ นั้น ข้อนี้ ไม่เป็นฐานะที่จักมีได้.