หนังสือ ปฏิบัติ สมถะวิปัสสนา-พุทธวจน หัวข้อ 145 สิ้นกิเลสก็แล้วกัน ไม่ต้องรู้ว่าสิ้นไปเท่าไร -บาลี สตฺตก. อํ. ๒๓/๑๒๘/๖๘. ภิกษุทั้งหลาย. เปรียบเหมือนรอยนิ้วมือ หรือรอยนิ้วหัวแม่มือที่ด้ามมีด ย่อมปรากฏแก่นายช่างไม้ หรือ ลูกมือนายช่างไม้ แต่เขา ไม่รู้อย่างนี้ว่า วันนี้ด้ามมีดของเราสึกไปเท่านี้ เมื่อวานสึกไปเท่านี้ หรือเมื่อ วานซืนสึกไปเท่านี้ ที่จริง เมื่อด้ามมีดสึกไปเขาก็ รู้ว่าสึกไปนั่นเทียว ฉันใด ภิกษุทั้งหลาย.เมื่อภิกษุหมั่นเจริญภาวนาอยู่ ก็ฉันนั้นเหมือนกัน แม้จะไม่รู้อย่างนี้ว่า วันนี้ อาสวะ ของเราสิ้นไปเท่านี้ เมื่อวาน สิ้นไปเท่านี้ หรือเมื่อวานซืนสิ้นไปเท่านี้ แต่ที่จริง เมื่ออาสวะสิ้นไป ภิกษุนั้นก็รู้ว่าสิ้นไป นั่นเทียว หากประพฤติถูกต้อง จะหวังผลหรือไม่หวังผล ย่อมได้รับผล -บาลี อุปริ. ม. ๑๔/๒๗๙-๒๘๐/๔๑๔-๔๑๕. ภูมิชะ. ส่วนสมณะหรือพราหมณ์พวกใดพวกหนึ่งที่มีสัมมาทิฏฐิ มีสัมมาสังกัปปะ มีสัมมาวาจา มีสัมมากัมมันตะ มีสัมมาอาชีวะ มีสัมมาวายามะ มีสัมมาสติชอบ มีสัมมาสมาธิ ถ้าแม้ทำความหวังแล้ว ประพฤติพรหมจรรย์ เขาก็สามารถบรรลุผล ถ้าแม้ทำความไม่หวัง แล้วประพฤติพรหมจรรย์ เขาก็สามารถบรรลุผล ถ้าแม้ทำทั้งความหวังและความไม่หวัง แล้วประพฤติพรหมจรรย์ เขาก็สามารถ บรรลุผล ถ้าแม้ทำความหวังก็มิใช่ ความไม่หวังก็มิใช่ แล้วประพฤติพรหมจรรย์ เขาก็สามารถบรรลุผล นั่นเพราะเหตุไร ภูมิชะ เพราะเขาสามารถบรรลุผลได้โดยอุบายแยบคาย ภูมิชะ. เปรียบเหมือนบุรุษผู้ต้องการน้ำมัน แสวงหาน้ำมันจึงเที่ยวเสาะหาน้ำมัน เขาเกลี่ยงาป่นลงในราง ประพรมด้วยน้ำ แล้วคั้นเรื่อยไป ถ้าแม้ทำความหวัง แล้วเกลี่ยงาป่นลงในราง ประพรมด้วยน้ำแล้ว คั้นเรื่อยไป เขาก็สามารถได้น้ำมัน ถ้าแม้ทำความ ไม่หวัง แล้วเกลี่ยงาป่นลงในราง ประพรมด้วยน้ำ แล้วคั้นเรื่อยไป เขาก็สามารถได้น้ำมันถ้าแม้ทำทั้งความหวัง และความไม่หวัง แล้วเกลี่ยงาป่นลง ในราง ประพรมด้วยน้้นแล้วคั้นเรื่อยไป เขาก็สามารถได้น้ำมันถ้าแม้ทำความหวังก็มิใช่ ความไม่หวัง ก็มิใช่ แล้วเกลี่ยงาป่นลงในราง ประพรมด้วยน้ำแล้วคั้นเรื่อยไป เขาก็สามารถได้น้ำมัน ข้อนั้นเพราะเหตุอะไร ภูมิชะ. เพราะเหตุแห่งการได้น้ำมันนั้น เป็นสิ่งที่บุรุษนั้นได้ทำแล้ว โดยวิธีแยบการ ที่แยบคาย ฉันใดก็ฉันนั้น(ทรงให้อุปมา โดยทำนองนี้อีกสามข้อ คือบุรุษผู้ต้องการ น้ำนม รีดน้ำนมจากแม่โคลูกอ่อน บุรุษผู้ต้องการเนย ปั้นเนยจากนมที่หมักเป็นเยื่อ แล้วบุรุษผู้ต้องการไฟสีไฟจากไม้แห้ง ก็ย่อมได้ผลตามที่ตนต้องการ แม้จะทำความหวัง หรือความไม่หวังก็ตาม ผลนั้นๆ ก็ย่อมมีให้เอง เพราะได้มีการ ทำที่ถูกต้องลงไปแล้ว).
