หนังสือ ปฏิบัติ สมถะวิปัสสนา-พุทธวจน หัวข้อ 118 สมัยที่ไม่สมควร และที่สมควรกระทำความเพียร -บาลี ปญฺจก. อํ. ๒๒/๗๕-๗๖/๕๔. ภิกษุทั้งหลาย.สมัยที่ไม่ควรกระทำความเพียร ๕ ประการนี้. ๕ ประการเป็นอย่างไรคือ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เป็นคนแก่ ถูกชราครอบงำ นี้เป็นสมัยที่ไม่ควรกระทำความเพียรข้อที่ ๑. อีกประการหนึ่ง ภิกษุเป็นผู้อาพาธ ถูกพยาธิครอบงำ นี้เป็นสมัยที่ไม่ควรกระทำความเพียรข้อที่ ๒. อีกประการหนึ่ง สมัยที่มีข้าวแพง ข้าวกล้าเสียหาย มีบิณฑบาตหาได้ยาก ไม่สะดวกที่จะยังอัตภาพให้เป็นไป ด้วยการแสวงหาบิณฑบาตนี้ เป็นสมัยที่ไม่ควรกระทำความเพียรข้อที่ ๓ อีกประการหนึ่ง สมัยที่มีภัย มีความกำเริบในป่าดง ชาวชนบทพากัน ขึ้นยานพาหนะอพยพไปนี้ เป็นสมัยที่ไม่ควรกระทำความเพียรข้อที่ ๔. อีกประการหนึ่ง สมัยที่สงฆ์แตกกัน ภิกษุทั้งหลาย ก็เมื่อสงฆ์แตกกันแล้ว ย่อมมีการ ด่ากันและกัน บริภาษกันและกัน มีการใส่ร้ายกันและกัน มีการทอดทิ้งกันและกัน คนผู้ไม่เลื่อมใสในสงฆ์หมู่นั้น ย่อมไม่เลื่อมใส และคนบางพวกที่เลื่อมใส ย่อมเป็นอย่างอื่นไป นี้เป็นสมัยที่ไม่ควร กระทำ ความเพียรข้อที่ ๕. ภิกษุทั้งหลาย.เหล่านี้แล.สมัยที่ไม่ควรกระทำความเพียร ๕ ประการ. ภิกษุทั้งหลาย. สมัยที่ควรกระทำความเพียร ๕ ประการนี้ ๕ ประการ เป็นอย่างไรคือ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เป็นหนุ่มแน่น มีผมดำสนิท ประกอบด้วยความ เป็นหนุ่ม ตั้งอยู่ในปฐมวัย นี้เป็นสมัยที่ควรกระทำความ เพียรข้อที่ ๑. อีกประการหนึ่ง ภิกษุเป็นผู้มีอาพาธน้อย มีโรคเบาบาง ประกอบด้วยไฟธาตุที่เผาอาหารให้ย่อยสม่ำเสมอ ไม่เย็นนัก ไม่ร้อนนัก เป็นปาน กลาง ควรแก่การกระทำความเพียร นี้เป็นสมัยที่ควรกระทำความเพียรข้อที่ ๒. อีกประการหนึ่ง สมัยที่ข้าวกล้างามดี มีบิณฑบาตหาได้ง่าย สะดวกที่จะยังอัตภาพให้เป็นไปด้วยการแสวงหา บิณฑบาตนี้เป็น สมัยที่ควร กระทำความเพียรข้อที่ ๓. อีกประการหนึ่ง สมัยที่พวกมนุษย์พร้อมเพรียงกัน(สามัคคีกัน) ยินดีต่อกัน ไม่วิวาทกัน เป็นเหมือนน้ำนมกับน้ำ มองดูกันและกันด้วย สายตาที่ประกอบด้วยความรัก นี้เป็นสมัยที่ควรกระทำความเพียรข้อที่ ๔. อีกประการหนึ่ง สมัยที่สงฆ์พร้อมเพรียงกัน ยินดีต่อกัน ไม่วิวาทกัน มีอุเทศร่วมกัน ย่อมอยู่เป็นผาสุก.. ภิกษุทั้งหลาย. เมื่อสงฆ์สมัครสมาน กัน ย่อมไม่มีการด่ากันและกัน ไม่บริภาษกันและกัน ไม่มีการใส่ร้ายกันและกัน ไม่มีการทอดทิ้งกันและกัน คนผู้ ไม่เลื่อมใสในสงฆ์หมู่นั้น ย่อมเลื่อมใส และคนที่เลื่อมใสแล้ว ย่อมเลื่อมใสยิ่งขึ้นไป นี้เป็นสมัยที่ควรกระทำความเพียรข้อที่ ๕. ภิกษุทั้งหลาย.เหล่านี้แล สมัยที่ควรกระทำความเพียร ๕ ประการ.
