พุทธประวัติจากพระโอษฐ์ หน้า 65-66

ทุกรกิริยา

         (วาระที่ ๑) ราชกุมาร ! ความคิดข้อนี้ได้เกิดขึ้นแก่เราว่า ถ้ากระไรเราพึง ขบฟันด้วยฟันอัดเพดานด้วยลิ้น ข่มจิตด้วยจิต บีบให้แน่นจนร้อนจัดดูที.   
  
          ราชกุมาร ! ครั้นเราคิดดังนั้นแล้ว จึงขบฟันด้วยฟัง อัดเพดานด้วยลิ้นข่มจิต ด้วยจิต บีบให้แน่นจนร้อนจัดแล้ว เหงื่อไหลออกจากรักแร้ทั้งสอง 

          ราชกุมาร ! เปรียบเหมือนคนที่แข็งแรงจับคนกําลังน้อยที่ศีรษะหรือที่คอ บีบให้แน่นจนร้อนจัด ฉะนั้น. 

          ราชกุมาร ! แต่ความเพียรที่เราปรารภแล้วจะได้ย่อหย่อนก็หาไม่ สติจะฟั่น เฟือนไปก็หาไม่ เป็นแต่กายกระสับกระส่ายไม่สงบ เพราะกําลังความเพียรที่ทนได้ ยากเสียดแทงเอา.  

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
          (วาระที่ ๒) ราชกุมาร ! ความคิดข้อนี้ได้เกิดขึ้นแก่เราว่า ถ้ากระไรเราพึง เพ่งฌานเอาการไม่หายใจเป็นอารมณ์เถิด.  

          ราชกุมาร ! ครั้นคิดดังนั้นแล้วเราจึงกลั้นลมหายใจออกเข้าทั้งทางจมูก และทางปาก. 

          ราชกุมาร ! ครั้นเรากลั้นลม หายใจทั้งทางจมูกและทางปาก  เสียงลมออก ทางช่องหูทั้งสองดังเหลือประมาณ เหมือนเสียงลมในสูบแห่งนายช่องท้องที่สูบไป สูบมาฉะนั้น.  

          ราชกุมาร ! แต่ความ เพียรที่เราปรารภแล้ว จะได้ย่อหย่อนก็หาไม่ สติจะฟั่น เฟือนไปก็หาไม่ เป็นแต่กาย กระสับกระส่ายไม่สงบเพราะกําลังแห่งความเพียร ที่ทน ได้ยากเสียดแทงเอา.  

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
          (วาระที่ ๓) ราชกุมาร ! ความคิดข้อนี้ได้เกิดขึ้นแก่เราว่า ถ้ากระไรเราพึง เพ่งฌาน มีการไม่หายใจนั่นแหละ (ให้ยิ่งขึ้น)๑ เป็นอารมณ์เถิด.  

          ราชกุมาร ! ครั้นคิดดังนั้นแล้ว เราจึงกลั้นลมหายใจออกเข้าทั้งทางจมูก ทางปาก และทางช่อง หูทั้งสองแล้ว. 

          ราชกุมาร ! ครั้นเรากลั้นลมหายใจออก เข้าทั้งทางจมูกทางปาก และทาง ช่องหู ทั้งสองแล้ว ลมกล้าเหลือประมาณ แทงเซาะขึ้นไปทางบน กระหม่อมเหมือน ถูกบุรุษแข็งแรง เชือดเอาที่แสกกระหม่อมด้วยมีดโกนอันคม  ฉะนั้น. 

          ราชกุมาร ! แต่ความเพียรที่เราปรารภแล้วจะได้ย่อหย่อนก็หาไม่ สติจะได้ ฟั่นเฟือนไปก็หาไม่ เป็นแต่กายกระสับกระส่ายไม่สงบเพราะความเพียรที่ทนได้ แสนยากเสียดแทงเอา.  

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
          (วาระที่ ๔) ราชกุมาร ! ความคิดข้อนี้ได้เกิดขึ้นแก่เราว่า ถ้ากระไรเราพึง เพ่งฌาน มีการไม่หายใจนั่นแหละ (ให้ยิ่งขึ้นไปอีก) เป็นอารมณ์เถิด.

          ราชกุมาร ! ครั้นคิดดังนั้นแล้ว เราได้กลั้นลมหายใจออกเข้า ทั้งทางจมูกทาง ปากและทางช่อง หูทั้งสองแล้ว.  

          ราชกุมาร ! ครั้นเรากลั้นลมหายใจออกเข้าทั้งทางจมูกทางปาก และทางช่อง หูทั้งสองแล้ว รู้สึกปวดศีรษะทั่วไปทั้งศีรษะเหลือประมาณ เปรียบปานถูกบุรุษ แข็งแรง รัดศีรษะเข้าทั้งศีรษะ ด้วยเชือกมีเกลียวอันเขม็ง ฉะนั้น. 

          ราชกุมาร ! แต่ความเพียรที่เราปรารภแล้ว จะได้ย่อหย่อนก็หาไม่ สติจะ ฟั่นเฟือนไปก็หาไม่ เป็นแต่กายกระสับกระส่ายไม่สงบเพราะความเพียร ที่ทนได้แสน ยาก เสียดแทงเอา.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
          (วาระที่ ๕) ราชกุมาร ! ความคิดข้อนี้ได้เกิดขึ้นแก่เราว่า ถ้ากระไรเราพึง เพ่งฌานมีการไม่หายใจนั่นแหละ (ให้ยิ่งขึ้นไปอีก) เป็นอารมณ์เถิด.  

          ราชกุมาร ! ครั้นคิดดังนั้นแล้ว เราได้กลั้นลมหายใจออกเข้า ทั้งทางจมูกและ ทางปากและทาง ช่องหูทั้งสอง. 

          ราชกุมาร ! ครั้นเรากลั้นลมหายใจออกเข้าทั้งทางจมูกและทางปาก และทาง ช่องหูทั้งสองแล้ว ลมกล้าเหลือประมาณหวนกลับลงแทงเอาพื้นท้องดุจ ถูกคนฆ่าโค หรือ ลูกมือตัวขยันของเขา เฉือนเนื้อพื้นท้องด้วยมีดสําหรับเฉือนเนื้อโค อันคม ฉะนั้น.

         ราชกุมาร ! แต่ความเพียรของเราจะได้ย่อหย่อนก็หาไม่ สติจะได้ ฟั่นเฟือน ไปก็หาไม่ เป็นแต่กายกระสับกระส่ายไม่สงบ เพราะกําลังแห่งความเพียร ที่ทนได้ แสนยากเสียดแทงเอา.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
          (วาระที่ ๖)  ราชกุมาร ! ความคิดอันนี้ได้เกิดขึ้นแก่เราว่า ถ้ากระไรเราพึง เพ่งฌานมีการไม่หายใจนั่นแหละ (ให้ยิ่งขึ้นไปอีก) เป็นอารมณ์เถิด. 

          ราชกุมาร ! ครั้นคิดดังนั้นแล้ว เราได้กลั้นลมหายใจออกเข้าไว้ทั้งทางจมูก และทางปากและ ทางช่องหูทั้งสอง. 

          ราชกุมาร ! ครั้นเรากลั้นลมหายใจออกเข้าไว้ทั้งทางจมูก ทางปากและทาง ช่องหูทั้งสอง ก็เกิดความร้อนกล้าขึ้นทั่วกาย ดุจถูกคนแข็งแรง สองคนช่วยกันจับคน ที่กําลังน้อยที่แขนข้างละคนแล้ว ย่างรมไว้เหนือหลุมถ่าน เพลิงอันระอุ ฉะนั้น. 

          ราชกุมาร ! แต่ความเพียรที่เราปรารภแล้วจะได้ย่อหย่อนก็หาไม่ สติจะฟั่น เฟือนไปก็หาไม่ เป็นแต่กายกระวนกระวายไม่สงบ เพราะกําลัง แห่งความเพียร ที่ทนได้แสน ยาก เสียดแทงเอา.

          โอ ราชกุมาร ! พวกเทวดาเห็นเราแล้วพากันกล่าวว่า พระสมณโคดม ทํา กาละเสียแล้ว บางพวกกล่าวว่า พระสมณโคดมไม่ใช่ทํากาละแล้ว เป็นแต่กําลัง ทํากาละอยู่ บางพวกกล่าวว่า ไม่ใช่เช่นนั้น จะว่าพระสมณโคดมทํากาละแล้ว หรือกําลังทํากาละอยู่ ก็ไม่ชอบทั้งสองสถาน พระสมณโคดมเป็นพระอรหันต์ นั่น เป็นการอยู่ของท่าน การอยู่เช่นนั้นเป็นการอยู่ของพระอรหันต์ ดังนี้.  

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
          (วาระที่ ๗) ราชกุมาร ! ความคิดอันนี้ได้เกิดขึ้นแก่เราว่า ถ้ากระไรเราพึง ปฏิบัติการอดอาหารโดยประการทั้งปวงเสีย. 

          ราชกุมาร ! ครั้งนั้นพวกเทวดาเข้า มาหาเราแล้วกล่าวว่า "ท่านผู้นิรทุกข์ ! ท่านอย่าปฏิบัติการอดอาหารโดยประการทั้งปวงเลย ถ้าท่านจักปฏิบัติการอดอาหาร โดยประการทั้งปวงไซร้ พวกข้าพเจ้า จักแทรกโอชาอันเป็นทิพย์ลง ตามขุมขน ของท่าน ท่านจักมีชีวิตอยู่ได้ด้วยโอชาทิพย์ นั้น".  

          ราชกุมาร ! ความคิดนี้ได้เกิดขึ้นแก่เราว่า เราปฏิญญาการไม่บริโภคอาหาร ด้วยประการทั้งปวงด้วยตนเอง ถ้าเทวดาเหล่านี้แทรกโอชาอันเป็นทิพย์ลงตามขุม ขนแห่งเราแล้ว ถ้าเราจะมีชีวิตอยู่ด้วยโอชานั้น ข้อนั้นจักเป็นมุสาแก่เราไปดังนี้.  

          ราชกุมาร ! เราบอกห้ามกะเทวดาเหล่านั้นว่าอย่าเลย. 

          ราชกุมาร ! ความคิดอันนี้ได้เกิดมีแก่เราว่า ถ้ากระไรเราบริโภคอาหาร ผ่อนให้น้อยลงวันละฟายมือบ้าง เท่าเยื่อถั่วเขียวบ้าง เท่าเยื่อถั่วพูบ้าง เท่าเยื่อ ถั่วดําบ้าง เท่าเยื่อในเมล็ดบัวบ้างดังนี้. 

          ราชกุมาร ! เราได้บริโภคอาหารผ่อนน้อยลง วันละฟายมือบ้าง เท่าเยื่อ ถั่วเขียวบ้าง  เท่าเยื่อถั่วพูบ้างเท่าเยื่อถั่วดําบ้าง เท่าเยื่อในเมล็ดบัวบ้าง แล้ว.  

          ราชกุมาร ! เมื่อเป็นเช่นนั้นร่างกายของเราได้ถึง การซูบผอมลงยิ่งนัก. เพราะโทษที่เรามีอาหารน้อย อวัยวะใหญ่น้อยของเราเป็น เหมือนเถาวัลย์ อาสีติกบรรพ หรือเถากาฬบรรพ เนื้อที่ตะโพกที่นั่งทับของเรามีสัณฐานดังเท้าอูฐ ข้อกระดูกสันหลังของเราผุดขึ้นระกะราวกะเถาวัลย์วัฎฎนาวฬี ซี่โครงของเรา โหรงเหรง เหมือนกลอนศาลาอันเก่าคร่ำคร่า ดาวคือดวงตาของเรา ถล่มลึกอยู่ใน กระบอกตา ดุจเงาแห่งดวงดาวที่ปรากฏอยู่ใน บ่อน้ำอันลึกฉะนั้น ผิวหนังศีรษะ ของเรา เหี่ยวย่นเหมือนน้ำเต้าอ่อนที่ตัดมาแต่ยังสด ถูกแดดเผาเหี่ยวย่นเช่นเดียวกัน.

          ราชกุมาร ! เราคิดว่าจะจับพื้นท้องครั้นจับเข้าก็ถูกกึงกระดูกสันหลังตลอดไป คิดว่าจะจับกระดูกสันหลัง ครั้นจับ เข้าก็ถูกถึงพื้นท้องด้วย. 

          ราชกุมาร ! ตถาคตคิดจะถ่ายปัสสาวะหรืออุจจาระ ก็เซล้มราบอยู่ ณที่นั้นเอง

          ราชกุมาร ! ตถาคตหวังจะให้กายมีความสุขบ้าง จึงลูบไปตามตัวด้วยฝุามือ ขนมีรากอันเน่าหลุดตกลงจากกาย

          โอ ราชกุมาร !  มนุษย์ทั้งหลายเห็นเราแล้วกล่าวว่า พระสมณโคดมดูดํา ไป บางพวกกล่าวว่า พระสมณโคดมไม่ดํา เป็นแต่คล้ำไป บางพวกกล่าวว่าจะดําก็ไม่เชิง จะคล้ำก็ไม่เชิงพระสมณโคดมมีผิวเผือดไปเท่านั้น.  

          ราชกุมาร ! ผิวพรรณที่เคยบริสุทธิ์ผุดผ่องของตถาคต มากลายเป็นถูกทําลาย ลงแล้ว เพราะความที่ตนมี อาหารน้อยนั้น.