พุทธประวัติจากพระโอษฐ์ หน้า ๑๙๓-๑๙๔

เรื่องโลกธาตุในพุทธศาสนา

   ๑) สหัสสีจูฬนิกา โลกธาตุ (โลกธาตุขนาดเล็ก)
   ๒) ทวิสหัสสีมัชฌิมิกา โลกธาตุ (ขนาดกลาง)
   ๓) ติสหัสสีมหาสหัสสี โลกธาตุ (ขนาดใหญ่)

อานนท์! ดวงจันทร์ดวงอาทิตย์แผ่รัศมีส่องแสงให้สว่างไปทั่วทิศ กินเนื้อที่ประมาณ เท่าใด (พ้นที่โลกธาตุขนาดเล็ก วัดด้วยแสงอาทิตย์ที่ส่องไปถึง )

๑) สหัสสีจูฬนิกาโลกธาตุ (โลกธาตุขนาดเล็ก)

(เอกภพ)
โลกมีเนื้อที่เท่านั้น มีจำนวนพันหนึ่ง
ในพันโลกนั้น มีดวงจันทร์ พันดวง
ดวงอาทิตย์ พันดวง
ภูเขาสิเนรุ พันลูก

(แดนมนุษย์ ๔ แห่ง)
ชมพูทวีป พันทวีป
อมรโคยาน พันทวีป
อุตรกุรุ พันทวีป
ปุพพวิเทหะ พันทวีป

(มหาสมุทร มหาราช)
มหาสมุทร สี่พัน
มหาราช สี่พัน

(เทวดากามภพ รูปภพ)
จาตุมมหาราชพันหนึ่ง ดาวดึงส์พันหนึ่ง ยามาะพันหนึ่ง ดุสิตพันหนึ่ง
นิมมานรดีพันหนึ่ง ปรนิมมิตวสวัตตีพันหนึ่ง พรหมพันหนึ่ง

นี้เรียกว่า สหัสสีจูฬนิกาโลกธาตุ (โลกธาตุขนาดเล็ก)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

๒) สหัสสีจูฬนิกาโลกธาตุ (โลกธาตุขนาดกลาง)
มีขนาดเท่าใด โลกธาตุขนาดเท่านั้น คำนวณทวีขึ้นโดยส่วนพัน
นั้นเรียกว่า ทวิสหัสสีมัชฌิมิกาโลกธาตุ

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

๓) ทวิสหัสสีมัชฌิมิกา (โลกธาตุขนาดใหญ่)
โลกธาตุ มีขนาดเท่าใด โลกธาตุขนาดเท่านั้น คำนวณทวีขึ้นโดยส่วนพัน
นั้นเรียกว่า ติสหัสสีมหาสหัสสีโลกธาตุ

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

ตถาคต มีญาณไปถึงทั่วทั้งโลกธาตุ
(สามารถ ส่งเสียงจากที่นี่ ให้ไปถึงทั่วทั้งโลกธาตุ โดยไม่มีประมาณ.. สามารถแผ่รัศมี แสง ให้ไปถึงทั่วทั้งโลกธาตุ โดยพระองค์จะทำให้สัตว์เหล่านั้นรู้สึกต่อแสงก่อน จากนั้นจะบันลือ เสียงให้สัตว์ได้ยิน... นัยยะนี้ก็คือ แม้สัตว์นรกในชั้นทึ่ลึกสุดที่ไม่เคยเห็นแสง ก็จะเห็นแสง จากตถาคต ทำให้รู้ว่าสัตว์นรกในขุมนั้น อยู่กันอย่างหนาแน่น)

อานนท์ ! ตถาคต เมื่อมีความจำนง ก็ ย่อมพูด ให้ติสหัสสีมหาสหัสสี
โลกธาตุ ได้ยินเสียงทั่วกันได้ หรือว่าจำนงให้ได้ยินเพียงเท่าใด ก็ได้

"ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า! เป็นไปได้ด้วยวิธีอย่างใด พระเจ้าข้า?"

อานนท์ ! ตถาคตอยู่ที่นี่ จะพึงแผ่รัศมี มีโอภาสสว่างไปทั่วติสหัสสี
มหาสหัสสีโลกธาตุ เสียก่อน

เมื่อสัตว์เหล่านั้น รู้สึกต่อแสงสว่างอันนั้นแล้ว ตถาคตก็จะบันลือเสียง ให้สัตว์เหล่านั้นได้ยิน. อย่างนี้แล

อานนท์! ตถาคตจะพูด ให้ติสหัสสี มหาสหัสสีโลกธาตุ ได้ยินเสียงทั่วกันได้
หรือจำนงให้ได้ยินเพียง เท่าใด ก็ได้.

บาลี ติก. อํ. ๒๐/๒๙๒/๕๒๐. ตรัสแก่พระอานนท์

สรุป
โลกธาต-เล็ก (สหัสสี จูฬนิกา) ดวงจันทร์ 1000...พรหมโลก 1000
โลกธาต-กลาง (ทวิสหัสสี มัชฌิมิกา) โลกธาตุขนาดเล็ก คูณ 1,000
โลกธาต-ใหญ่ (ติสหัสสี มหาสหัสสี) โลกธาตุขนาดกลาง คูณ 1,000

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

โลกธาตุอย่างเล็ก (สหัสสีจูฬนิกาโลกธาตุ)

• ดวงจันทร์ 1,000
• ดวงอาทิตย์ 1,000
• ภูเขาสิเนรุ 1,000
• ชมพูทวีป 1,000
• อมรโคยานทวีป 1,000
• อุตรกุรุทวีป 1,000
• ปุพพวิเทหะทวีป 1,000
• มหาสมุทร 4,000
• ท้าวมหาราช 4,000
• เทวโลก จาตุมหาราช 1,000
• เทวโลก ดาวดึงส์ 1,000
• เทวโลก ยามา 1,000
• เทวโลก ดุสิต 1,000
• เทวโลก นิมมานรดี 1,000
• เทวโลก ปรนิมมิตวสวัตดี 1,000
• พรหมโลก 1,000

ทรงเปล่งเสียงคราวเดียว ได้ยินตลอดทุกโลกธาตุ