อริยสัจจากพระโอษฐ์ (ภาคต้น) หน้า208

วิภาคแห่งปัญจุปาทานขันธ์ 

ภิกษุ ท. ! ปัญจุปาทานขันธ์ เป็นอย่างไรเล่า ?

ภิกษุ ท. ! รูปชนิดใดชนิดหนึ่ง มีอยู่ จะเป็นอดีต อนาคตหรือปัจจุบันก็ตาม เป็นภายในหรือภายนอกก็ตาม หยาบหรือละเอียดก็ตาม เลวหรือประณีตก็ตาม มีในที่ไกลหรือใกล้ก็ตาม ซึ่งยังมีอาสวะเป็นที่ตั้งอาศัยอยู่แห่งอุปาทาน. 
ภิกษุ ท. ! นี้เรียกว่า รูปขันธ์ที่ยังมีอุปาทาน.

ภิกษุ ท. ! เวทนาชนิดใดชนิดหนึ่ง มีอยู่ จะเป็นอดีตอนาคตหรือปัจจุบันก็ตาม เป็นภายในหรือภายนอกก็ตาม หยาบหรือละเอียดก็ตาม เลวหรือประณีตก็ตาม มีในที่ไกลหรือใกล้ก็ตาม ซึ่งยังมีอาสวะเป็นที่ตั้งอาศัยอยู่แห่งอุปาทาน. 
ภิกษุ ท. ! นี้เรียกว่า เวทนาขันธ์ที่ยังมีอุปาทาน.

ภิกษุ ท. ! สัญญาชนิดใดชนิดหนึ่ง มีอยู่ จะเป็นอดีตอนาคตหรือปัจจุบันก็ตาม เป็นภายในหรือภายนอกก็ตาม หยาบหรือละเอียดก็ตาม เลวหรือประณีตก็ตาม มีในที่ไกลหรือใกล้ก็ตาม ซึ่งยังมีอาสวะเป็นที่ตั้งอาศัยอยู่แห่งอุปาทาน. 
ภิกษุ ท. ! นี้เรียกว่า สัญญาขันธ์ที่ยังมีอุปาทาน.

ภิกษุ ท. ! สังขารทั้งหลายชนิดใดชนิดหนึ่ง มีอยู่ จะเป็นอดีตอนาคตหรือปัจจุบันก็ตาม เป็นภายในหรือภายนอกก็ตาม หยาบหรือละเอียดก็ตาม เลวหรือประณีตก็ตาม มีในที่ไกลหรือใกล้ก็ตาม ซึ่งยังมีอาสวะเป็นที่ตั้งอาศัยอยู่แห่งอุปาทาน. 
ภิกษุ ท. ! นี้เรียกว่า สังขารขันธ์ที่ยังมีอุปาทาน.

ภิกษุ ท. ! วิญญาณชนิดใดชนิดหนึ่ง มีอยู่ จะเป็นอดีตอนาคตหรือปัจจุบันก็ตาม เป็นภายในหรือภายนอกก็ตาม หยาบหรือละเอียดก็ตาม เลวหรือประณีตก็ตาม มีในที่ไกลหรือใกล้ก็ตาม ซึ่งยังมีอาสวะเป็นที่ตั้งอาศัยอยู่แห่งอุปาทาน. 
ภิกษุ ท. ! นี้เรียกว่า วิญญาณขันธ์ที่ยังมีอุปาทาน.

ภิกษุ ท. ! ขันธ์ที่ยังมีอุปาทานห้าขันธ์เหล่านี้ เรียกว่าปัญจุปาทานักขันธ์แล.

...........................................................................................................................................

อุปาทานสี่ 
อริยสัจจากพระโอษฐ์ (ภาคต้น) หน้า210

ภิกษุ ท. ! อุปาทานมี๔ อย่างเหล่านี้. สี่อย่างเหล่าไหนเล่า ? สี่ อย่างคือ :-
     ๑. กามุปาทานความถือมั่นในกาม
     ๒. ทิฏฐุปาทานความถือมั่นในทิฎฐิ
     ๓. สีลัพพตุปาทานความถือมั่นในศีลพรต
     ๔. อัตตวาทุปาทานความถือมั่นในวาทะว่าตน.

ภิกษุ ท. ! เหล่านี้แล คือ อุปาทานสี่อย่าง.

...........................................................................................................................................

รากเง่าแห่งอุปาทานขันธ์ 
อริยสัจจากพระโอษฐ์ (ภาคต้น) หน้า212

“ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ! อุปาทานขันธ์มีแต่เพียงห้าอย่าง คือรูปขันธ์ที่ยังมีอุปาทาน๑ เวทนาขันธ์ที่ยังมีอุปาทาน๑ สัญญาขันธ์ที่ยังมีอุปาทาน๑ สังขารขันธ์ที่ยังมีอุปาทาน๑ และวิญญาณขันธ์ที่ยังมีอุปาทาน๑ เหล่านี้เท่านั้นหรือ?

ภิกษุ ! อุปาทานขันธ์ มีแต่เพียงห้าอย่าง คือ 
     รูปขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑ 
     เวทนาขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑ 
     สัญญาขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑
     สังขารขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑ 
     และวิญญาณขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑ เหล่านี้เท่านั้น.

“ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ! ก็อุปาทานขันธ์ห้าเหล่านี้มีอะไรเป็นรากเง่าเล่าพระเจ้าข้า?”

ภิกษุ! อุปาทานขันธ์ห้าเหล่านี้ มีฉันทะ (ความพอใจ) เป็นรากเง่า แล.

...........................................................................................................................................

อุปาทาน กับ อุปาทานขันธ์ มิใช่อันเดียวกัน
อริยสัจจากพระโอษฐ์ (ภาคต้น) หน้า212

“ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ! อุปาทานนั้นเองหรือชื่อว่า ปัญจุปาทานขันธ์ เหล่านั้น  หรือว่าอุปทานเป็นอื่นไปจาก ปัญจุปาทานขันธ์ทั้งหลายเล่า? พระเจ้าข้า ! ”

ภิกษุ ! ตัวอุปาทานนั้น ไม่ใช่ตัวปัญจุปาทานขันธ์ แต่อุปาทานนั้นก็มิได้มีในที่อื่น นอกไปจาก ปัญจุปาทานขันธ์ทั้งหลาย เพราะว่า ตัวฉันทราคะ ที่มีอยู่ในปัญจุปาทานขันธ์ นั่นแหละ คือ ตัวอุปาทานในที่นี้แล.

...........................................................................................................................................

อุปาทาน และ ที่ตั้งแห่งอุปาทาน 
อริยสัจจากพระโอษฐ์ (ภาคต้น) หน้า212

ภิกษุ ท. ! เราจักแสดงสิ่งซึ่งเป็นที่ตั้งแห่งอุปาทาน (อุปาทานิยมธมฺม) และ ตัวอุปาทาน. พวกเธอทั้งหลาย จงฟังข้อนั้น

ภิกษุ ท. ! 
สิ่งซึ่งเป็นที่ตั้งแห่งอุปาทาน เป็นอย่างไร ? และ
ตัวอุปาทาน เป็นอย่างไรเล่า ?

ภิกษุ ท. ! รูป (กาย) เป็นสิ่งซึ่งเป็นที่ตั้งแห่งอุปาทาน 
ฉันทราคะ (ความกำหนัดเพราะพอใจ) ใด เข้าไปมีอยู่ในรูปนั้น 
นั่นคือ ตัวอุปาทาน ในรูปนั้น 

ภิกษุ ท. ! เวทนาเป็นสิ่งซึ่งเป็นที่ตั้งแห่งอุปาทาน
ฉันทราคะใด เข้าไปมีอยู่ในเวทนานั้น 
ฉันทราคะนั้น คือ ตัวอุปาทาน ในเวทนานั้น 

ภิกษุ ท. ! สัญญาเป็นสิ่งเป็นที่ตั้งแห่งอุปาทาน
ฉันทราคะใด เข้าไปมีอยู่ในสัญญานั้น 
ฉันทราคะนั้น คือ ตัวอุปาทาน ในสัญญานั้น 

ภิกษุ ท. ! สังขารทั้งหลาย เป็นสิ่งซึ่งเป็นที่ตั้งแห่งอุปาทาน
ฉันทราคะใด เข้าไปมีอยู่ในสังขารทั้งหลายเหล่านั้น 
ฉันทราคะนั้น คือ ตัวอุปาทาน ในสังขารทั้งหลายเหล่านั้น

ภิกษุ ท. ! วิญญาณเป็นสิ่งซึ่งเป็นที่ตั้งแห่งอุปาทาน
ฉันทราคะใด เข้าไปมีอยู่ในวิญญาณนั้น 
ฉันทราคะนั้น คือ ตัวอุปาทาน ในวิญญาณนั้น

ภิกษุ ท. ! ขันธ์เหล่านี้ เรียกว่า สิ่งซึ่งเป็นที่ตั้งแห่งอุปาทาน
ฉันทราคะนี้ เรียกว่า ตัวอุปาทาน แล

...........................................................................................................................................

เบญจขันธ์ได้นามว่า สักกายะ และ สักกายันตะ 
อริยสัจจากพระโอษฐ์ (ภาคต้น) หน้า214

ภิกษุ ท. ! สักกายะเป็นอย่างไรเล่า ?
ภิกษุ ท. ! คำตอบคืออุปาทานขันธ์ทั้งห้า.
ห้าเหล่าไหนเล่า ? ห้าคือ 
     รูปขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑ 
     เวทนาขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑ 
     สัญญาขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑ 
     สังขารขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑
     และวิญญาณขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑
ภิกษุ ท. ! นี้ เรียกว่า สักกายะ.

ภิกษุ ท. ! สักกายันตะเป็นอย่างไรเล่า ?
ภิกษุ ท. ! คำตอบ คืออุปาทานขันธ์ทั้งห้า.
ห้าเหล่าไหนเล่า ? ห้าคือ 
     รูปขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑ 
     เวทนาขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑ 
     สัญญาขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑
     สังขารขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑ 
     และวิญญาณขันธ์ ที่ยังมีอุปาทาน ๑
ภิกษุ ท. ! นี้ เรียกว่า สักกายันตะ แล.