คุณสมบัติของแต่ละสมาธิ  รวบรวมจากหลายๆคลิป


รูปสัญญา4 ระดับ
(อธิบายจากคลิป แต่คลิป พอจ.คึกฤทธิ์ ปิดไปแล้ว)

๑.ปฐมฌาน
พระศาสดาต้องการให้เข้าไปสังเกตอารมณ์ในใจว่า อกุศลในใจ เช่นกาม พยาบาท เบียดเบียน หรือความคิดอันด้วยเหย้าเรือน หมดไป หรือดับไปหรือยัง ถ้าดับไปแล้ว แสดงว่าเราได้ปฐมฌาน จึงจะเกิด วิตกวิจาร (ความคิดที่เป็นกุศล) ปิติ สุข ขึ้นมา

๒.ทุติยฌาน
ถ้าวิตกวิจาร(ความคิดที่เป็นกุศล)ดับไป ก็ได้ทุติยฌาน
(วิตกวิจาร คือ ความคิดตริตึกในธรรมที่เป็นกุศล
(วิตกวิจาร ต้องดับอกุศลก่อน คือไม่คิดในทางกาม พยาบาท เบียดเบียน ความคิดอันเนื่องด้วยเหย้าเรือน)
วิตกวิจาร พระพุทธเจ้าให้เราพิจารณาใน 3 เรื่อง
โดยความเป็นธาตุ
โดยความเป็นอายตนะ
โดยความเป็นปฏิจจสมุปบาท

ดังนั้นขณะที่นั่งสมาธิ แต่จิตคิดเรื่องปฏิจจ นี่คือวิตก หากใคร่ครวญต่อ นี่คือวิจารณ์ หรือ ใคร่ครวญเรื่องผัสสะ เกิดจากอะไร เวทนาเกิดจากอะไร....

วิตก..ยกเรื่องปฏิจจขึ้นมา
วิจารณ์...ใคร่ครวญต่อไป
ใครครวญแล้วเกิดเข้าใจในอรรถในธรรม เกิดความซาบซึ้ง เกิดความ เข้าใจ จะเกิดปิติ เป็นความปิติจากความเข้าใจในอรรถในธรรม

ในวิตกวิจารณ์ เกิดปิติ เกิดวิตก เกิดวิจารณ์ เช่นนี้ เป็นไปเพื่อสิ้น อาสวะ เป็นหนทางเข้าสู่วิมุติ 5 ประการตามที่พระองค์ตรัสไว้ (ถ้าคิดทางโลกเรียกว่าฟุ้งซ่าน วิจิกิจฉา)

ปิติ เกิดจากการใคร่ครวญในอรรถในธรรม เกิดความเข้าใจ
เกิดปิติ เกิดความสุข จิตตั้งมั่น การวิตกวิจารเช่นนี้ เป็นไปเพื่อการ สิ้นอาสวะ เป็นหนทางหนึ่งในการเข้าสู่วิมุติได้

คำกล่าวพระศาสดาในเรื่องนี้...เรากล่าวว่า ความสิ้นอาสวะ เพราะอาศัย ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน จตตุถฌาน  อากาสา- วิญญา- อากิญ- เนวสัญญานาสัญญา สัญญาเวทิต คือได้หมดทุกระดับ อุปมาเปรียบเหมือนนายขมังธนูซ้อมยิงหุ่นฟาง ได้สมาธิแล้วต้องเห็นการเกิดการดับ

พระองค์ยืนยันว่าสมาธิทุกระดับนั้น ขันธ์ทั้ง 5 หรือ ขันธ์ทั้ง 4 (ไม่นับวิญญาณ) ยังทำงานอยู่ คนๆนั้นตามเห็นการเกิดดับ ของขันธ์ 5 ในสมาธิขั้นนั้นๆมากพอ จิตก็จะน้อมไปสู่อมตะธาตุ

เปรียบเหมือนนายขมังธนูที่ซ้อมยิงหุ่นฟาง ซ้อมยิงไปเรื่อยๆ (เห็นเกิดดับไปเรื่อยๆ) ต่อไปเค้าจะเป็นนายขมังธนูที่ ยิ่งแม่น ยิงไกล ยิงเร็ว ทำลายหมู่พลอันใหญ่ได้

การทำสมาธิ (ทั้ง8 ระดับ)สามารถทำลายกรรมที่จะส่งผลในทิฐธรรม (ปัจจุบัน)

กรรม(ดี)ที่จะส่งผลในทิฐธรรม ก็คือการทำสมาธิทั้ง 8 ระดับ กรรมที่ทำสมาธินี้ จะส่งผลในปัจจุบันก่อน

๓.ตติยฌาน
ดับปิติ ดับสุขได้ เรียก ตติยฌาน

๔.จตุตถฌาน
ดับสุข(ในสมาธิ)ได้ เรียกจตุตฌาน เครื่องวัดคือ สุขในสมาธิ กับ อัสสาสะ ปัสสาสะดับ (คือลมที่ไหลเข้าไหลออกดับ)

คือจิตจะค่อยๆปล่อยธาตุที่หยาบไปเรื่อยๆ เมื่อสงบไปสักพัก จะรู้สึก ว่าแขนขาจะไม่มี จะเริ่มปล่อยธาตุดิน และ ลมหายใจ จะค่อยๆ ละเอียดขึ้น จนไม่รู้สึกว่ามีลมหายใจ แต่ยังปล่อยรูป คือการหมาย รู้ในธาตุทั้งสี่ (ดิน น้ำ ไฟ ลม) ยังไม่สนิท แตะอยู่แผ่วๆ แต่พระ ศาสดาตรัสว่าจะขาดสนิทใน อากาสานัญจายตนะ ก็หมายรู้ ในรูป จะดับไป

ดังนั้นฌานที่ 4 จึงมีขันธ์ทั้ง5 ทำงานอยู่ครบ พระศาสดาจึงให้เรา ตามเห็นการเกิด-ดับ ของขันธ์ทั้ง5 ในฌานทั้ง4 ก็จะเป็นไปเพื่อ มรรคผลนิพพานได้

ดังนั้นเมื่อเข้าสมาธิแล้วทำอะไรต่อไป..(มักถูกถามบ่อยๆ) พระองค์ ให้ตามเห็นการเกิดดับ ของขันธ์ทั้ง5 ต่อไป มีอะไรเกิด-ดับหรือไม่

สมมุติถ้าไม่เห็นอะไรเกิด-ดับ เราอาจจะเพลินต่อ อัสสาทะ รสอร่อยของสมาธิ  จึงให้ดูตอนสมาธิจางคลาย และดับไป

เวลาออกจากสมาธิให้เห็นว่า สมาธิที่เข้าแล้ว ก็มีการจางคลาย และดับไปเป็นธรรมดา ให้สังเกตให้ทันว่า สมาธิก็มีการเสื่อมไปสิ้นไป เป็นธรรมดา เรื่องของสมาธิ ให้ทำแค่นี้

ถ้าไม่เห็นการเกิดดับเมื่อตายในสมาธิ จะได้ไปเกิดในชั้นเทวดา แต่เป็นเทวดาชั้นปุถุชน (ยังไม่พ้นอบาย)

แต่ถ้าได้สมาธิแล้วเห็นการเกิดดับ เมื่อตายไป จะได้เป็นเทวดา ที่เป็นอริยบุคคล สามารถปรินิพพานในภพนั้น(ภพเทวดา)

--------------------------------------------------------------------------------------------

อรูปสัญญา ๔ ระดับ

๕.อากาสานัญจายตนะ (รูปสัญญาดับ)
จากนี้ไปการหมายรู้ในรูปจะดับ แต่จะหมายรู้ในนามธรรมแทน จะเข้าสู่สัจจะสัญญา อันละเอียดขึ้นไปอีก พระองค์เรียกว่า สัญญาอย่างหนึ่งเกิดขึ้น สัญญาอย่างหนึ่งดับไป ดังนั้นสัญญา ในอากาสา จะเกิดขึ้นเป็นนามธรรม และในรูปสัญญาใน ดินน้ำไฟลม จะหมดไป เรียกว่า อากาสานัญจายตนะ

๖.วิญญาณัญจายตนะ (อากาสานัญจายตนะดับ)

๗.อากิญจัญญายตนะ (วิญญาณัญจายตนะดับ)
คือความว่าง (ว่างหมด ไม่มีอะไร) ซึ่งในระบบสังสารวัฎนี้ความว่างมี แต่ยังว่างไม่จริง เพราะวิญญาณยังเข้าไปรู้ความว่างนั้น

๘.เนวสัญญานาสัญญายตนะ (อากิญจัญญายตนะดับ)
ระดับนี้ สัญญามีบ้าง ไม่มีบ้าง

--------------------------------------------------------------------------------------------

๙.สัญญาเวทยิตนิโรธ (สัญญาและเวทนาดับ)
เป็นสมาธิที่ ดับสัญญา และ ดับเวทนาได้ (สัญญา+เวทนา+นิโรธ) ดังนั้นชื่อของสมาธิจะเป็นอาการของสมาธิด้วย
โดยสรุป รูปดับไปแล้วในระดับอากาสา (1 ขันธ์)
และดับสัญญา และ เวทนาในอีก 2 ขันธ์

คลิป2 (ถูกปิดไปแล้ว)

ขณะนั่งสมาธิพระพุทธเจ้าให้เข้าไปสังเกตขณะดูลมหายใจ ว่าอกุศลในใจดับไปหรือยัง 
ถ้ากุศลดับไป แสดงว่าได้ ปฐมฌาน
ถ้าวิตกวิจารณ์ดับไปก็ ทุติยฌาน
จิตมีปิติ มีความสุข ดับปิติได้ ได้ ตติยฌาน
ดับสุขได้ เรียก จตุตถฌาน

จตุตถฌาน มีเครื่องวัดอีกอย่างคือ อัสสาสะ ปัสสาสะ
อัสสาสะ คือสุขในสมาธิ ดับไป
ปัสสาสะดับ คือลมที่ไหลเข้า-ไหลออก ดับไป

คือจิตจะค่อยๆปล่อยธาตุที่หยาบๆไปเรื่อยๆ เวลานั่งสมาธิ สงบไป สักพัก จะรู้สึกว่า แขนขา ไม่มี นี่คือการเริ่มปล่อย ธาตุดิน (ของแข็ง) ลมหายใจจะค่อยๆละเอียดขึ้น พอถึงจตุตถฌาน ลมหายใจจะไม่มี แต่ยังปล่อยรูป ธาตุทั้ง4 ดิน น้ำ ลม ไฟ ยังไม่สนิท คล้ายแตะอยู่ แผ่วๆ เฉยๆ แต่พระศาสดาตรัสว่าจะขาดสนิทในอากาสานันจายตนะ การหมายรู้ในรูปจะดับไป

ดังนั้นฌานที่ 4 จึงยังมีขันธ์ทั้ง5 ทำงานอยู่ครบ พระศาสดาจึงบอกให้ ตามไปเห็นการเกิดดับของขันธ์ทั้ง5 ในฌานทั้ง4 ก็จะเป็นไปเพื่อ มรรคผลนิพพาน

ทำสมาธิแล้ว ทำอะไรต่อไป..(มักถูกถามบ่อยๆ)

ถ้าฟังพุทธวจน จะตอบได้ง่ายๆ คือ ตามเห็นการเกิดดับของขันธ์ ทั้ง5 ต่อไป มีอะไรเกิดดับอีกหรือไม่ สมมุติถ้าไม่เห็นอะไรเกิดดับ เราอาจจะเพลินต่อ อัสสาทะ หรือ รสอร่อย ของสมาธิ ให้ดูตอนสมาธิ มันจางคลาย และดับไป

เวลาออกจากสมาธิ ให้เห็นว่าสมาธิเมื่อเข้าแล้วก็มีความจางคลาย และดับไปเป็นธรรมดา ให้พิจารณาในแง่มุมนี้ว่า ในสมาธิก็ยังมีการ เกิดดับของขันธ์ 5 และให้ตามเห็นการเกิดดับ ของขันธ์ทั้ง5 ต่อไป ถ้าไม่เห็น เวลาออกจากสมาธิก็สังเกตให้ทันว่า สมาธิก็มีการดับไป เสื่อมไป สิ้นไป เป็นธรรมดา

ถ้าไม่เห็นการเกิดดับ เมื่อตายในสมาธิก็จะไปเกิดเป็นเทวดา แต่เป็น เทวดาแบบปุถุชน (ไม่พ้นนรก กำเนิดเดรัจฉาน เปรวิสัย)

แต่ถ้าได้สมาธิแล้วเห็นการเกิดดับ เมื่อตายไปจะได้เป็นเทวดา อริยะบุคคล สามารถ ปรินิพพานในภพนั้น