- นิทาน.สํ. ๑๖/๑๘๒ - ๑๘๓/๓๕๘ - ๓๕๙

อาการเกิดแห่งกุศลวิตก หรือสัมมาสังกัปปะ (ดำริชอบในทางกุศล)


ภิกษุ ท. !
เนกขัมมวิตก ย่อมเกิดอย่างมีเหตุให้เกิด (นิทาน) ไม่ใช่เกิดอย่างไม่มีเหตุให้เกิด
อัพ๎ยาปาทวิตก ย่อมเกิดอย่างมีเหตุให้เกิด ไม่ใช่เกิดอย่างไม่มีเหตุให้เกิด
อวิหิงสาวิตกย่อมเกิดอย่างมีเหตุให้เกิด ไม่ใช่เกิดอย่างไม่มีเหตุให้เกิด

ก. กรณีเนกขัมมวิตก
ภิกษุ ท. ! เนกขัมมวิตก ความตริตรึกในเนกขัมมะ (ดำริออกจากกาม)
ย่อมเกิดอย่างมีเหตุให้เกิด ไม่ใช่เกิดอย่างไม่มีเหตุให้เกิด นั้นเป็นอย่างไรเล่า ?

ภิกษุ ท.!
เพราะอาศัยเนกขัมมธาตุ จึงเกิดเนกขัมมสัญญา
เพราะอาศัยเนกขัมมสัญญา จึงเกิดเนกขัมมสังกัปปะ
เพราะอาศัยเนกขัมมสังกัปปะ จึงเกิดเนกขัมมฉันทะ
เพราะอาศัยเนกขัมมฉันทะ จึงเกิดเนกขัมมปริฬาหะ (ความเร่าร้อนเพื่อจะได้เนกขัมมะ)
เพราะอาศัยเนกขัมมปริฬาหะ จึงเกิดเนกขัมมปริเยสนา
ภิกษุ ท. ! อริยสาวกผู้มีการสดับ เมื่อแสวงหาอยู่อย่างแสวงหาเนกขัมมะ ย่อมปฏิบัติถูก โดยฐานะสาม คือ โดยกาย โดยวาจา โดยใจ

เนกขัมมวิตก (ดำริออกจากกาม/สัมมาสังกัปปะ)

เนกขัมมธาตุ> เนก-สัญญา> เนก-สังกัปปะ> เนก-ฉันทะ> เนก-ปริฬาหะ > เนก-ปริเยสนา

ข. กรณีอัพ๎ยาปาทวิตก (ดำริไม่พยาบาท)
ภิกษุ ท. ! อัพ๎ยาปาทวิตก (ความตริตรึกในอัพ๎ยาบาท-ดำริไม่พยาบาท)
ย่อมเกิดอย่างมีเหตุให้เกิด ไม่ใช่เกิดอย่างไม่มีเหตุให้เกิด นั้นเป็นอย่างไรเล่า ?

ภิกษุท. !
เพราะอาศัยอัพ๎ยาปาทธาตุ จึงเกิดอัพ๎ยาปาทสัญญา
เพราะอาศัยอัพ๎ยาปาทสัญญา จึงเกิดอัพ๎ยาปาทสังกัปปะ
เพราะอาศัยอัพ๎ยาปาทสังกัปปะ จึงเกิดอัพ๎ยาปาทฉันทะ
เพราะอาศัยอัพ๎ยาปาทฉันทะ จึงเกิดอัพ๎ยาปาทปริฬาหะ (ความเร่าร้อนเพื่อจะได้ อัพ๎ยาบาท)
เพราะอาศัยอัพ๎ยาปาทปริฬาหะ จึงเกิดอัพ๎ยาปาทปริเยสนา
ภิกษุ ท. ! อริยสาวกผู้มีการสดับ เมื่อแสวงหาอยู่อย่างแสวงหาอัพ๎ยาบาท ย่อมปฏิบัติถูกโดยฐานะสาม คือ โดยกาย โดยวาจา โดยใจ

อัพ๎ยาปาทวิตก (ดำริ ออกจากพยาบาท/สัมมาสังกัปปะ)

อัพยาปาทธาตุ> อัพยา-สัญญา>อัพยา-สังกัปปะ>อัพยา-ฉันทะ>อัพยา-ปริฬาหะ> อัพยา-ปริเยสนา

ค. กรณีอวิหิงสาวิตก (ดำริ ไม่เบียดเบียน)
ภิกษุ ท. ! อวิหิงสาวิตก (ความตริตรึกในอวิหิงสา ดำริไม่เบียดเบียน)
ย่อมเกิดอย่างมีเหตุให้เกิด ไม่ใช่เกิดอย่างไม่มีเหตุให้เกิด นั้นเป็นอย่างไรเล่า ?

ภิกษุท.!
เพราะอาศัยอวิหิงสาธาตุ จึงเกิดอวิหิงสาสัญญา
เพราะอาศัยอวิหิงสาสัญญา จึงเกิดอวิหิงสาสังกัปปะ
เพราะอาศัยอวิหิงสาสังกัปปะ จึงเกิดอวิหิงสาฉันทะ
เพราะอาศัยอวิหิงสาฉันทะ จึงเกิดอวิหิงสาปริฬาหะ (ความเร่าร้อนเพื่อจะได้อวิหิงสา)
เพราะอาศัยอวิหิงสาปริฬาหะ จึงเกิดอวิหิงสาปริเยสนา
ภิกษุ ท. ! อริยสาวกผู้มีการสดับ เมื่อแสวงหาอยู่อย่างแสวงหาอวิหิงสา ย่อมปฏิบัติถูก โดยฐานะสาม คือ โดยกาย โดยวาจา โดยใจ

อวิหิงสาวิตก (ดำริ ไม่เบียดเบียน/สัมมาสังกัปปะ)

เนกขัมมธาตุ> เนก-สัญญา> เนก-สังกัปปะ> เนก-ฉันทะ> เนก-ปริฬาหะ> เนก-ปริเยสนา