ชุด 5 เล่ม จากพระโอษฐ์

ทุกข์ ทุกขัง ทุกขสัจจ์

ทุกข์ : อนิจจัง ทุกขขัง อนัตตา
สิ่งใดไม่เที่ยงสิ่งนั้นเป็นทุกข์
สิ่งใดไม่เที่ยงสิ่งนั้นเป็นอนัตตา

ทุกขเวทนา
เวทนาใดๆ เวทนานั้น ถึงการประชุมลงในความทุกข์

เวทนามี 3
สุขเวทนา : สุขก็เดินไปสู่ความทุกข์ และเดินไปสู่ความแตกสลาย แตกดับ
ทุกขเวทนา : ก็เดินไปสู่ความทุกข์ และเดินไปสู่ความแตกสลาย แตกดับ
อทุกขมสุข : ก็เดินไปสู่ความทุกข์ และเดินไปสู่ความแตกสลาย แตกดับ
หรืออุเบกขาก็เป็นทุกข์ และเดินไปสู่ความแตกสลาย แตกดับ

ดังนั้นคำว่าทุกข์หมายถึงการแตกสลาย
ทนอยู่สภาพเดิมไม่ได้ ต้องมีการเปลี่ยนแปลง

ทุกขสัจจ์

ทุกขสัจจ์ในอริยสัจจึงกินความกว้าง
สรรพสิ่งใดๆที่เป็นรูปและนาม ที่เดินไปสู่การแตกดับ
นั่นคือกองทุกข์ทั้งหมด

พระองค์จึงบอกว่าขันธ์ 5 เป็นทุกข์
ขันธ์ทั้ง 5 รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ มีการแตกดับ
ทั้งหมดจึงเป็นทุกขสัจจ์
นี่คือทุกข์ในอริยสัจ4

คำว่าทุกข์ชึ่งมีความหมายซ้ำซ้อนหลายๆกรณี
เรื่องของทุกข์จึงมีความหมายกว้างกว่าความรู้สึกที่เป็นทุกข์

ตัวอย่าง หนังสือก็เป็นทุกข์
ขันธ์5 ก็เป็นทุกข์
อุปาทานในขันธ์5 ก็เป็นทุกข์
อุปทานขันธ์ก็เป็นทุกข์ด้วย
เพราะเข้าไปยึดในสิ่งที่เป็นทุกข์
ทุกข์เพราะการแปรปรวนของรูป

ทุกข์ในควาหมหายคือความไม่เทียง แปรปรวน เปลี่ยนรูป อนิจจง

สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์