ปฏิจจสมุปบาทจากพระโอษฐ์ หน้าที่ ๓๕๐

ญาณวัตถุ ๔๔
(อริยสัจสี่ +ปฏิจจ)

ภิกษุ ท. ! เราจักแสดง ซึ่งญาณวัตถุ ๔๔ อย่าง แก่พวกเธอทั้งหลาย. พวกเธอทั้งหลายจงฟังข้อความนั้น จงกระทำในใจให้สำเร็จประโยชน์ เราจักกล่าวบัดนี้.

ครั้นภิกษุทั้งหลายเหล่านั้น ทูลรับสนองพระพุทธดำรัสแล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสถ้อยคำเหล่านี้ว่า :-

ภิกษุ ท. ! ก็ ญาณวัตถุ ๔๔ อย่าง เป็นอย่างไรเล่า ?

ญาณวัตถุ ๔๔ อย่างคือ :-

(หมวด ๑)
๑. ญาณ คือความรู้ ในชรามรณะ
๒. ญาณ คือความรู้ ในเหตุให้เกิดขึ้นแห่งชรามรณะ
๓. ญาณ คือความรู้ ในความดับไม่เหลือแห่งชรามรณะ
๔. ญาณ คือความรู้ ในข้อปฏิบัติเครื่องทำสัตว์ให้ลุถึงความดับไม่เหลือแห่งชรามรณะ

(หมวด ๒)
๑. ญาณ คือความรู้ ในชาติ
๒. ญาณ คือความรู้ ในเหตุให้เกิดขึ้นแห่งชาติ
๓. ญาณ คือความรู้ ในความดับไม่เหลือแห่งชาติ
๔. ญาณ คือความรู้ ในข้อปฏิบัติเครื่องทำสัตว์ให้ลุถึงความดับไม่เหลือแห่งชาติ

(หมวด ๓)
๑. ญาณ คือความรู้ ในภพ
๒. ญาณ คือความรู้ ในเหตุให้เกิดขึ้นแห่งภพ
๓. ญาณ คือความรู้ ในความดับไม่เหลือแห่งภพ
๔. ญาณ คือความรู้ ในข้อปฏิบัติเครื่องทำสัตว์ให้ลุถึงความดับไม่เหลือแห่งภพ

(หมวด ๔)
๑. ญาณ คือความรู้ ในอุปาทาน
๒. ญาณ คือความรู้ ในเหตุให้เกิดขึ้นแห่งอุปาทาน
๓. ญาณ คือความรู้ ในความดับไม่เหลือแห่งอุปาทาน
๔. ญาณ คือความรู้ ในข้อปฏิบัติเครื่องทำสัตว์ให้ลุถึงความดับไม่เหลือแห่งอุปาทาน

(หมวด ๕)
๑. ญาณ คือความรู้ ในตัณหา
๒. ญาณ คือความรู้ ในเหตุให้เกิดขึ้นแห่งตัณหา
๓. ญาณ คือความรู้ ในความดับไม่เหลือแห่งตัณหา
๔. ญาณ คือความรู้ ในข้อปฏิบัติเครื่องทำสัตว์ให้ลุถึงความดับไม่เหลือแห่งตัณหา

(หมวด ๖)
๑. ญาณ คือความรู้ ในเวทนา
๒. ญาณ คือความรู้ ในเหตุให้เกิดขึ้นแห่งเวทนา
๓. ญาณ คือความรู้ ในความดับไม่เหลือแห่งเวทนา
๔. ญาณ คือความรู้ ในข้อปฏิบัติเครื่องทำสัตว์ให้ลุถึงความดับไม่เหลือแห่งเวทนา

(หมวด ๗)
๑. ญาณ คือความรู้ ในผัสสะ
๒. ญาณ คือความรู้ ในเหตุให้เกิดขึ้นแห่งผัสสะ
๓. ญาณ คือความรู้ ในความดับไม่เหลือแห่งผัสสะ
๔. ญาณ คือความรู้ ในข้อปฏิบัติเครื่องทำสัตว์ให้ลุถึงความดับไม่เหลือแห่งผัสสะ

(หมวด ๘)
๑. ญาณ คือความรู้ ในสฬายตนะ
๒. ญาณ คือความรู้ ในเหตุให้เกิดขึ้นแห่งสฬายตนะ
๓. ญาณ คือความรู้ ในความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ
๔. ญาณ คือความรู้ ในข้อปฏิบัติเครื่องทำสัตว์ให้ลุถึงความดับไม่เหลือแห่งสฬายตนะ

(หมวด ๙)
๑. ญาณ คือความรู้ ในนามรูป
๒. ญาณ คือความรู้ ในเหตุให้เกิดขึ้นแห่งนามรูป
๓. ญาณ คือความรู้ ในความดับไม่เหลือแห่งนามรูป
๔. ญาณ คือความรู้ ในข้อปฏิบัติเครื่องทำสัตว์ให้ลุถึงความดับไม่เหลือแห่งนามรูป

(หมวด ๑๐)
๑. ญาณ คือความรู้ ในวิญญาณ
๒. ญาณ คือความรู้ ในเหตุให้เกิดขึ้นแห่งวิญญาณ
๓. ญาณ คือความรู้ ในความดับไม่เหลือแห่งวิญญาณ
๔. ญาณ คือความรู้ ในข้อปฏิบัติเครื่องทำสัตว์ให้ลุถึงความดับไม่เหลือแห่งวิญญาณ

(หมวด ๑๑)
๑. ญาณ คือความรู้ ในสังขารทั้งหลาย
๒. ญาณ คือความรู้ ในเหตุให้เกิดขึ้นแห่งสังขาร
๓. ญาณ คือความรู้ ในความดับไม่เหลือแห่งสังขาร
๔. ญาณ คือความรู้ ในข้อปฏิบัติเครื่องทำสัตว์ให้ลุถึงความดับไม่เหลือแห่งสังขาร

ภิกษุ ท. ! เหล่านี้เรียกว่า ญาณวัตถุ ๔๔ อย่าง

(พระสูตรนี้ไปไม่ถึง อวิชชา)

พระไตรปิฎก ฉบับหลวง เล่มที่ ๑๖ สุตตันตปิฎก หน้าที่ ๕๒

ญาณวัตถุสูตรที่ ๑ (๔๔)

          [๑๑๘] พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อารามของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐีเขตพระนครสาวัตถี ... พระผู้มีพระภาคได้ตรัสว่า ดูกรภิกษุทั้งหลายเราจักแสดงญาณวัตถุ ๔๔แก่เธอทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงตั้งใจฟัง ซึ่ง ญาณวัตถุนั้นจงใส่ใจให้ดีเถิด เราจักกล่าว ภิกษุเหล่านั้นทูลรับพระผู้มีพระภาคแล้ว

          [๑๑๙] พระผู้มีพระภาคได้ตรัสว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ญาณวัตถุ ๔๔ เป็นไฉน

คือความรู้ในชราและมรณะ ๑
ความรู้ในเหตุเป็นแดนเกิดแห่งชราและมรณะ ๑
ความรู้ในความดับแห่งชราและมรณะ ๑
ความรู้ในปฏิปทาอันให้ถึงความดับแห่งชราและมรณะ ๑

ความรู้ในชาติ ๑
ความรู้ในเหตุเป็นแดนเกิดแห่งชาติ ๑
ความรู้ในความดับแห่งชาติ ๑
ความรู้ในปฏิปทาอันให้ถึงความดับแห่งชาติ ๑

ความรู้ในภพ ๑
ความรู้ในเหตุเป็นแดนเกิดแห่งภพ ๑
ความรู้ในความดับแห่งภพ ๑
ความรู้ในปฏิปทาอันให้ถึงความดับแห่งภพ ๑

ความรู้ในอุปาทาน ๑
ความรู้ในเหตุเป็นแดนเกิดแห่งอุปาทาน ๑
ความรู้ในความดับแห่งอุปาทาน ๑ความรู้ใน
ปฏิปทาอันให้ถึงความดับแห่งอุปาทาน ๑

ความรู้ในตัณหา ๑
ความรู้ในเหตุเป็นแดนเกิดแห่งตัณหา ๑
ความรู้ในความดับแห่งตัณหา ๑
ความรู้ในปฏิปทาอันให้ถึงความดับแห่งตัณหา ๑

ความรู้ในเวทนา ๑
ความรู้ในเหตุเป็นแดนเกิดแห่งเวทนา ๑
ความรู้ในความดับแห่งเวทนา ๑
ความรู้ในปฏิปทาอันให้ถึงความดับแห่งเวทนา ๑

ความรู้ในผัสสะ ๑
ความรู้ในเหตุเป็นแดนเกิดแห่งผัสสะ ๑
ความรู้ในความดับแห่งผัสสะ ๑
ความรู้ในปฏิปทาอันให้ถึงความดับแห่งผัสสะ ๑

ความรู้ในสฬายตนะ ๑
ความรู้ในเหตุเป็นแดนเกิดแห่งสฬายตนะ ๑
ความรู้ในความดับแห่งสฬายตนะ ๑
ความรู้ในปฏิปทาอันให้ถึงความดับแห่งสฬายตนะ ๑

ความรู้ในนามรูป ๑
ความรู้ในเหตุเป็นแดนเกิดแห่งนามรูป ๑
ความรู้ในความดับแห่งนามรูป ๑
ความรู้ในปฏิปทาอันให้ถึงความดับแห่งนามรูป ๑

ความรู้ในวิญญาณ ๑
ความรู้ในเหตุเป็นแดนเกิดแห่งวิญญาณ ๑
ความรู้ในความดับแห่งวิญญาณ ๑
ความรู้ในปฏิปทาอันให้ถึงความดับแห่งวิญญาณ ๑

ความรู้ในสังขารทั้งหลาย ๑
ความรู้ในเหตุเป็นแดนเกิดแห่งสังขาร ๑
ความรู้ในความดับแห่งสังขาร ๑
ความรู้ในปฏิปทาอันให้ถึงความดับแห่งสังขาร ๑

ดูกรภิกษุทั้งหลาย เหล่านี้เรียกว่า ญาณวัตถุ ๔๔