การพิจารณาแต่งตั้งสมณศักดิ์

               ในอดีต การพิจารณาแต่งตั้ง และเลื่อนสมณศักดิ์แก่พระสงฆ์ เป็นพระราชอำนาจ และเป็นพระราชกรณียกิจ ของพระมหากษัตริย์ เมื่อทรงเห็น หรือทรงทราบ ด้วยพระเนตรพระกรรณว่า พระภิกษุรูปใดมีความรู้ความเชี่ยวชาญ ในพระไตรปิฎก มีศีลาจารวัตรน่าเลื่อมใส มีความสามารถในการปกครองหมู่คณะ ให้เป็นไปด้วยความเรียบร้อย ทั้งยังเป็นศูนย์รวมแห่งศรัทธาของประชาชนแล้ว ก็จะพระราชทานสมณศักดิ์ เพื่อเป็นเกียรติ และกำลังใจ ในการจะได้ช่วยกัน จรรโลงพระพุทธศาสนาสืบไป

ต่อมา ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และรัชสมัย พระบาทสมเด็จ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นช่วงเวลาที่ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงดำรงตำแหน่ง สมเด็จพระสังฆราชเจ้า สกลมหาสังฆปริณายกอยู่นั้น เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว จะโปรดพระราชทาน สมณศักดิ์ แก่พระสงฆ์รูปใด ก็จะทรงปรึกษากับ สมเด็จพระมหาสมณเจ้าก่อนทุกครั้ง ถือว่าเป็นจุดเริ่มต้นที่ทรงให้พระสงฆ์ ได้มีส่วนร่วมในการพิจารณา เสนอความคิดเห็นได้

ปัจจุบัน เป็นหน้าที่ทางคณะสงฆ์ จะช่วยกันพิจารณาให้ความเห็นชอบ ตามลำดับขั้น คือ จากเจ้าอาวาส เจ้าคณะตำบล เจ้าคณะอำเภอ เจ้าคณะจังหวัด เจ้าคณะภาค และเจ้าคณะใหญ่ เมื่อได้รับความเห็นชอบ จากเจ้าคณะผู้ปกครองตามลำดับแล้ว สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ จึงได้เสนอเรื่อง เพื่อนำความขึ้นกราบบังคมทูล พระกรุณา ขอพระราชทานสมณศักดิ์ ตามระเบียบของทางราชการต่อไป แต่ในการ พระราชทานสมณศักดิ์ชั้นสูง เช่น สมเด็จพระสังฆราช หรือสมเด็จพระราชาคณะ

ทางคณะสงฆ์ชอบ ที่จะถวายพระเกียรติแด่องค์พระมหากษัตริย์ ด้วยการเสนอนาม พระเถระ ที่เห็นสมควรขึ้นไปหลายรูป เพื่อให้ทรงพิจารณา ตามพระราชอัธยาศัย เป็นธรรมเนียมปฏิบัติเสมอมา เพราะพระราชอำนาจส่วนนี้ เป็นของพระบาท สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เพียงพระองค์เดียว

พิธีทรงตั้งสมณศักดิ์

การพระราชทานทรงตั้ง และเลื่อนสมณศักดิ์ ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระบรม ชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช มหาราช บรมนาถบพิตร จะมีการพระราชทานฯ ในพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา 5 ธันวาคม ของทุกปี หรือในกรณีพิเศษ เช่น ในงานฉลองสิริราชสมบัติ ครบ 60 ปี พุทธศักราช 2549 ในวันที่ 9 มิถุนายน

ซึ่งการพระราชทานสมณศักดิ์นั้น เฉพาะการทรงตั้ง และเลื่อนสมณศักดิ์ สำหรับ พระราชาคณะขึ้นไป จะทรงตั้งในพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ในพระบรมมหาราชวัง โดยพระบาทสมเด็จ พระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร จะพระราชทาน สุพรรณบัตร หิรัญบัตร หรือสัญญาบัตร แล้วแต่กรณี พร้อมพัดยศด้วยพระองค์เอง หรือจะทรุงกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระบรม โอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร (พระยศในขณะนั้น) เป็นผู้แทนพระองค์ พระราชทานแทน

สำหรับการพระราชทานสมณศักดิ์ เฉพาะระดับพระครูสัญญาบัตรนั้น ในปัจจุบัน จะทรงมอบพระราชภาระ ให้ผู้แทนพระองค์คือ สมเด็จพระสังฆราช หรือ เจ้าคณะใหญ่ ในหนนั้น ๆ เป็นผู้มอบสัญญาบัตรพัดยศแทน ในวัดในเขต การปกครอง ของเจ้าคณะใหญ่หนนั้น ๆ ตามแต่มหาเถรสมาคมจะกำหนด

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี